Tijdens zijn bezoek aan Den Haag stuit Dmitro Koeleba op een muur als het om EU-toenadering tot Oekraïne gaat.
Dmitro Koeleba is doodop. “Ik kan mijn tong nauwelijks meer bewegen.” De Oekraïense minister van buitenlandse zaken heeft de hele dag vriendelijkheden en schouderklopjes moeten uitwisselen met Nederlandse politici.
Tijdens zijn tweedaagse bezoek aan Den Haag is de 41-jarige Koeleba van de ene naar de andere bewindspersoon gestuiterd, inclusief premier Mark Rutte, en telkens belandde hij in een warm bad vol solidariteit en steunbetuigingen voor de Oekraïense strijd tegen Rusland. Maar als hij die ministers vraagt waarom Nederland geen voorstander is van een snelle EU-kandidatuur voor Oekraïne, stuit hij op een muur.
Vier landen zitten in de EU-wachtkamer
“What the hell is the problem?”, vraagt hij zich af tijdens een diner met een zestal Nederlandse deskundigen en journalisten in een Haags hotel. Daar blaast Koeleba stoom af. “Drie maanden lang zegt bijna elke politicus, zelfs de meest eurosceptische: ‘We bewonderen jullie, jullie horen bij onze grote Europese familie’.”
Koeleba parafraseert daarmee de videotoespraak van Rutte tot het Oekraïense parlement, waarin de premier vorige week vijf keer het woord ‘familie’ in de mond nam. Tot teleurstelling van veel Oekraïners zei Rutte niets over een aanstaande EU-kandidaatstatus. “Als al die mooie woorden oprecht en eerlijk zijn, waarom zetten ze het dan niet op papier?”, aldus Koeleba.
Het eventuele EU-lidmaatschap van Oekraïne is een verre stip aan de horizon. Zo’n proces duurt jaren. Maar een eerste stap kan al snel worden gezet: het toekennen van de officiële status van kandidaat-lid. Vier landen op de Westelijke Balkan én Turkije zitten momenteel in die EU-wachtkamer. Vooral Turkije (kandidaat sinds 1999) kan vertellen hoe lang dat wachten kan duren.
Zo’n eerste kandidaat-stap heeft dus vooralsnog meer symbolische dan praktische waarde. Toch stribbelt een aantal landen in de EU tegen. Koeleba noemt ze op: “Vooral Duitsland, Nederland en Frankrijk. Ik zie potentie bij de Fransen. President Macron is een ambitieus man die het verschil wil maken en geschiedenis wil schrijven.
‘We zijn allemaal één familie’
“We hebben het niet over onmiddellijk lidmaatschap, nu en hier. Dit gaat over de juridische en politieke erkenning van wat iedereen nu al drie maanden zegt: dat we allemaal één familie zijn, dat we dezelfde waarden vertegenwoordigen, dat we bij elkaar horen.”
Van zijn Nederlandse gesprekspartners hoort hij doorgaans twee argumenten tegen snelle toenadering tussen de EU en Oekraïne. Sommigen verwijzen naar het referendum van april 2016, toen (bij een zeer magere opkomst) een meerderheid van de kiezers zich uitsprak tegen het associatieakkoord tussen de EU en Oekraïne. “Maar de situatie is nu geheel anders dan in 2016”, voert Koeleba daartegen aan. “Politici kunnen niet langer beweren dat ze ons niet steunen omdat de publieke opinie ertegen is. De publieke opinie staat nu aan onze kant.”
Het andere argument heeft te maken met de kandidaten op de Westelijke Balkan. Vooral Albanië en Noord-Macedonië wachten al jaren op het begin van toetredingsonderhandelingen met de EU. Interne EU-strubbelingen, eerst met Griekenland, nu met Bulgarije, houden dat tegen. Dat proces moet eerst netjes op gang komen voordat de EU stappen zet met Oekraïne, zo krijgt Koeleba soms te horen.
“Dat klinkt meer als een excuus dan als argument. Wij willen helemaal niet haasje-over doen, over die andere kandidaat-landen heen. Ik sprak deze week in Brussel met ministers uit onder meer Albanië en Noord-Macedonië. Die steunen de Oekraïense kandidatuur allemaal. Ze zeggen: die dwarsboomt ons helemaal niet, maar is juist complementair.
‘De meeste Tweede Kamerleden zijn tegen’
“Jullie politici zijn heel gesloten. Het is lastig om erachter te komen waar ze precies staan bij bepaalde thema’s. Ze zijn beleefd, aardig en vriendelijk. Jullie premier is betrokken, maar ook bij hem is het moeilijk te peilen wat zijn standpunt is. Ook Wopke (Koeleba’s ambtgenoot Hoekstra, red.) houdt vast aan zijn dubbelzinnigheid over de uiteindelijke stellingname van Nederland. Hij zegt: ‘We moeten er eerst uit komen binnen de regeringscoalitie voordat ik u kan vertellen wat ons standpunt is’. Iemand anders zei tegen mij: ‘Je hoeft mij niet te overtuigen, maar de meeste Tweede Kamerleden zijn tegen’.
“We moeten de fase in de geschiedenis afsluiten dat de betrekkingen tussen de EU en Oekraïne werden gekenmerkt door ‘constructieve dubbelzinnigheid’. Tegenover ons allemaal – Moldavië, Oekraïne, de Westelijke Balkan – is dat jarenlang de houding van de EU geweest: ‘ja, op een dag, vroeg of laat, jullie gaan de goede kant op’. Die constructieve dubbelzinnigheid is de reden dat Vladimir Poetin durfde aanvallen. Zijn calculatie was: Europa zal Oekraïne in de steek laten.
“Tot voor kort waren de Duitsers, en in iets mindere mate de Nederlanders, sceptisch over EU-toenadering tot Oekraïne, omdat ze naar dat land keken door de lens van hun betrekkingen met Rusland. Op het moment dat jullie daarmee ophouden, dat jullie niet meer automatisch de vraag stellen: ‘Als we dit of dat doen met Oekraïne, wat zal Moskou dan zeggen?’, dan zal alles ten goede veranderen.
“Iets weerhoudt de Nederlandse politici ervan om de nieuwe werkelijkheid volledig te omarmen. Dit is zo’n enorme kans om geschiedenis te schrijven, om te zeggen: de 24ste februari (dag van de Russische invasie, red). heeft Europa voor altijd veranderd. Dat betekent dat we de EU-uitbreidingsmoeheid achter ons moeten laten, dat we leiderschap moeten tonen en Europa naar het volgende niveau moeten brengen. Waarom zijn Europese leiders toch zo bang om leiderschap te tonen? Het verbaast me echt.
Negatieve verhalen over Oekraïne
“Europa kan jaren blijven jeremiëren over uitbreiding, maar de waarheid is: als de EU niet uitbreidt, stapt iemand anders erin. In de Westelijke Balkan gebeurt dat al, in Oekraïne gebeurt het. Het oosten van Europa is al zo lang genegeerd en behandeld als tweederangs.”
Ter illustratie roept de minister het Europees kampioenschap voetbal van 2012 in herinnering. Dat werd gehouden in Oekraïne en Polen. Het Nederlands elftal speelde de drie groepswedstrijden in Oekraïne, maar sloeg zijn basiskamp op in Polen, met het oog op de verwachte tweede fase van het toernooi. Na drie nederlagen droop Oranje echter vroegtijdig af.
“In de aanloop naar dat toernooi verschenen er alleen maar extreem negatieve verhalen over Oekraïne in de Nederlandse pers”, zegt Koeleba. “Toen de Nederlandse supporters terugkwamen uit Oekraïne, zeiden ze: ‘Het is helemaal geen hel daar! We zijn niet in elkaar geslagen, het zijn geen racisten en ze eten geen honden op straat.’
“Toen kwam de visumliberalisatie (waardoor Oekraïners sinds juni 2017 vrij naar de EU kunnen reizen, red.) Nederland was eerst tegen, uit vrees dat Oekraïners Europa zouden overspoelen. Dat is niet gebeurd. We moeten de ene na de andere hindernis overwinnen en dat lukt ons steeds. Ik weet honderd procent zeker dat we ook dit (kandidaat-status) zullen bereiken. Het is een kwestie van tijd. De vraag is hoe hoog de kosten voor Oekraïne zullen zijn.”
Lees ook:
Buitenlandminister Dmitro Koeleba is het boegbeeld van de Oekraïense pr-machine geworden
Zijn ervaring als diplomaat en communicatie-expert betaalt zich uit. De Oekraïense minister van buitenlandse zaken Dmitro Koeleba voelt zich als een vis in het water in internationale kringen.
