Nederland scoort slecht op Europese integriteitslijstjes, Omtzigt en Dassen willen strengere regels

Een minister die nog tijdens haar ministerschap besluit om lobbyist te worden in het vakgebied waar zij over gaat. Of het voornemen voor het afschaffen van de dividendbelasting, terwijl dit in geen enkel verkiezingsprogramma stond. Het zijn lobby-uitwassen, die volgens het onafhankelijke Kamerlid Pieter Omtzigt en zijn collega Laurens Dassen (Volt) tot het verleden moeten gaan behoren.

De twee Kamerleden komen met plannen om lobbyisten strengere regels op te leggen. Zo moet er een toezichthouder komen om te controleren of bewindslieden zich aan een nieuwe wettelijke gedragscode houden. Ook zou een onafhankelijke commissie bewindspersonen moeten adviseren over integriteit en het naleven van de gedragscode.

Daarnaast willen Volt en Omtzigt meer regels en transparantie over contacten tussen bewindspersonen en lobbyisten. Bijvoorbeeld met een register. Zo’n register bestaat wel al voor contacten tussen Kamerleden en belangenbehartigers, maar nog niet voor ministers en staatssecretarissen.

Omtzigt en Dassen pleiten ook voor een ‘draaideurverbod’, wat betekent dat voormalige bewindspersonen twee jaar lang niet bij hun voormalige ministerie in dienst mogen treden, of betaalde klussen voor dat ministerie aannemen. De overstap van minister Cora van Nieuwenhuizen van infrastructuur en waterstaat naar Vereniging Energie-Nederland, de koepelorganisatie voor energiebedrijven, deed vorig jaar veel stof opwaaien. Zij was als minister immers deels verantwoordelijk voor de energiesector. Bovendien was zij nog in de ministerraad aanwezig toen zij én premier Mark Rutte al van haar overstap wisten. De Kamerleden vinden dat oud-ministers voor een periode van twee jaar na hun aftreden helemaal niet aan de slag zouden mogen gaan als lobbyist.

Nederland staat er in Europa slecht op met het tegengaan van belangenverstrengeling in de lobbysector. Greco, de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa, stelde al in 2019 vast dat Nederland achterblijft bij het waarborgen van politiek-bestuurlijke integriteit. Recent stelde Greco vast dat de destijds gedane aanbevelingen nog niet goed opgevolgd zijn. Van alle Europese landen maakten alleen Nederland en Slowakije sinds 2019 geen enkele vordering.

Het kabinet heeft wel enkele voornemens gepresenteerd, maar volgens Omtzigt en Dassen zijn deze nog nauwelijks uitgevoerd. Zo kan de overheid nog geen straffen of sancties uitdelen voor misstappen. En het ontbreekt aan afstemming tussen verschillende ministeries.

Ook is in het handboek voor bewindspersonen nog niet opgenomen dat alleen ministers zelf verantwoordelijk zijn voor hun integriteit. Dat past niet binnen de oproep van Greco.

Minister Hanke Bruins-Slot van binnenlandse zaken moet voor 30 september met maatregelen komen om aan de eisen van Greco te voldoen. Wat Omtzigt en Dassen betreft mag de minister rijkelijk putten uit hun voorstellen.

Volgens de Kamerleden is het instellen van duidelijkere en transparantere integriteitsregels uiteindelijk ook in het belang van bewindslieden zelf. Zij kunnen integriteitskwesties dan beter inschatten, waardoor zij minder snel zelf fouten zullen maken.

Omtzigt en Dassen vrezen, dat wanneer Nederland niet genoeg doet om belangenverstrengeling te voorkomen, het vertrouwen in de overheid de komende jaren verder zal dalen. “Het verder afbreken van het vertrouwen in het openbaar bestuur zal de legitimiteit van de democratie en rechtsstaat verder ondermijnen. Ook verliest het kabinet het morele gezag om andere landen te wijzen op integriteitsproblemen.”

Lees ook:

Het lobbyverbod geldt niet voor Cora van Nieuwenhuizen, zegt haar ministerie

Om te voorkomen dat oud-bewindspersonen contacten en kennis gaan inzetten voor een nieuwe baan, werd in 2017 een lobbyverbod ingesteld. Maar dat geldt niet voor oud-minister Cora van Nieuwenhuizen, stelt het ministerie van infrastructuur en waterstaat.