Mona Keijzer blijft bij haar coronakritiek. ‘Geen enkele maatregel is gratis’

Na kritiek op het coronabeleid moest Mona Keijzer (CDA) het kabinet-Rutte III in september verlaten. Ze wil de politiek niet meer in, maar nog wel haar kritische stem laten horen. ‘We bouwen met 2G een surveillancemaatschappij. Voor een virus waar de meeste mensen geen last van hebben.’

Helemaal aan het einde van het gesprek valt Mona Keijzer even stil. De vraag was of de manier waarop het kabinet met corona omgaat, een masculiene werkwijze is. Met harde maatregelen het virus ‘plat slaan’, als met een ‘hamer’. Keijzer: “Zo heb ik er nog nooit naar gekeken, maar daar zit wel wat in. Daar zit wat in.”

Het was de werkwijze in de coronabestrijding waar Mona Keijzer zich als staatssecretaris van economische zaken steeds onprettiger bij voelde. Er was volgens haar alleen maar oog voor volksgezondheid in de engste zin van het woord: terugdringen van het virus. Wat het deed met de samenleving, jongeren en ondernemers, daar werd nauwelijks naar gekeken.

“De samenleving wordt binair. Op heel veel dossiers wordt gedaan alsof er maar twee smaken zijn, terwijl het veel ingewikkelder is. Bij migratie is bijvoorbeeld iedereen welkom, of helemaal niemand. Met corona was het: je wilt de boel op slot, of je bent daar tegen. Voor vaccineren, of ertegen. Elke maatregel is goed vanwege de volksgezondheid, of je ontkent het virus compleet. Dit smoort het politieke debat. Mensen belanden in hun eigen bubbeltjes, en ontmoeten elkaar niet meer.”

Je kan niet verwachten dat de overheid alles oplost

“We zitten ook in een tijd waarin alle heil van de overheid wordt verwacht. Maar dit gaat over een virus. En omikron is zó besmettelijk. Wij voeren dit gesprek op anderhalve meter, maar als één van ons het heeft, is de kans vrij groot dat we straks toch alle drie besmet zijn. In ons dichtbevolkte land is alles afhankelijk van ons eigen gedrag. Je kan niet verwachten dat de overheid alles oplost. Toch trekt de overheid die jas wél aan.”

Eind september nam Keijzer de vlucht naar voren en sprak zij zich in De Telegraaf uit tegen de coronapas, die werd uitgebreid naar winkels en sportscholen. Nog diezelfde dag werd ze ontslagen door premier Mark Rutte, omdat het kabinet met één mond moet spreken.

Haar kritiek ontwikkelde zich, zegt ze. “Toen in maart 2020 corona aan land kwam, wist niemand wat ons overkwam. Het was doodeng, met afgrijselijke beelden uit China en Noord-Italië. We móesten maatregelen nemen. Maar we wisten ook vrij snel dat 98 procent van de mensen geen tot lichte klachten kreeg. We wisten wie er, op uitzonderingen na, in het ziekenhuis terechtkomen. Dáár moet je vervolgens je beleid op richten.”

“De les van corona moet zijn: zet in het begin heel veel geld en wetenschappelijke capaciteit in op de vraag waarmee we te maken hebben. En reken niet alleen met de effecten voor mensen die het raakt, maar óók met de kosten en verloren levensjaren voor mensen die het niet direct raakt.”

Bij corona dragen vooral jongeren de last, zegt Keijzer, zelf moeder van vijf jonge mannen. “Op 11 november kwam het Trimbos-instituut met een rapport over de gevolgen van corona voor jongvolwassenen. 50 procent is depressief of neerslachtig, 80 procent is eenzaam, 30 procent zegt ernstig eenzaam te zijn. 25 procent, mind you, denkt aan suïcide, hoe fijn het zou zijn ’s ochtends niet meer wakker te worden! Ik verwachtte dat het er in de talkshows avond aan avond vol over zou gaan. Maar niks daarvan. Nog geen maand later gaan wéér het onderwijs, de horeca en de sportscholen dicht. Ongelooflijk.”

Wat was een beter coronabeleid geweest na dat eerste half jaar?

“In december 2020 gingen overal in Nederland de winkels dicht, omdat het te druk was in de Rotterdamse Koopgoot en de Kalverstraat. Dat was een mokerslag. Het virus moest letterlijk kapot worden geslagen. De sluiting duurde vervolgens tot april. Zo ging het steeds. Je had ook met digitale instrumenten kunnen bekijken waar het echt te druk is. Het was al uitgeprobeerd, met provincies, om mensen dan te spreiden. Dat had op veel grotere schaal gekund, en gemoeten. ”

Maar als je deze sectoren open houdt, stijgen de ziekenhuisopnames, de ic-opnames en het aantal mensen dat overlijdt aan corona.

“Volksgezondheid lijkt nog maar over één onderwerp te gaan, namelijk covid. Op de ic’s liggen mensen met ongelooflijke pech, maar soms ook door eigen stupiditeit. Omdat ze met een slok op tegen een boom aanrijden, of omdat ze door een ongezonde levensstijl uiteindelijk orgaanfalen oplopen. Ik vind het bizar dat we het als een natuurverschijnsel accepteren dat er zo weinig ziekenhuis- en ic-bedden zijn. Zo ongeveer het laagste aantal in Europa.”

U bedoelt: daar hebben we maar mee te dealen?

“Nou, nee. Integendeel. Maar als je pleit voor meer bedden, hoor je dat er niet genoeg personeel is. 40 procent van de verpleegkundigen verlaat binnen twee jaar de zorg. In elk groot bedrijf vliegt de CEO de laan uit als hij moet vertellen dat de helft van zijn personeel binnen twee jaar wegloopt. Wij weten heel goed waarom het zorgpersoneel vertrekt. Deels vanwege salaris, maar voor een veel groter deel door gebrek aan zeggenschap over het eigen werk en door de doorgeschoten protocollering.”

Het antwoord van het kabinet is: met meer ic-capaciteit duurt het hooguit een week of twee langer voordat de ic’s vol liggen.

“Ik heb nooit gezegd dat er niets nodig is. Toen in de zomer van 2021 na ‘Dansen met Janssen’ de besmettingen door het dak gingen, vanwege de discotheken en nachtclubs, was het logisch die tijdelijk op slot te zetten om uit te zoeken hoe het anders kan. Maar waarom gooi je vervolgens ook de hele festivalzomer in de gracht, terwijl die grotendeels buiten plaatsvindt?

“Bedenk dat geen enkele maatregel gratis is. Niet in financiële, maar ook niet in menselijke, psychologische zin. Er wordt met zoveel gemak gezegd: de boel moet op slot. Dan dacht ik: dat is misschien fijn ter voorkoming van ziekenhuisopnames, maar de consequenties voor jonge mensen zijn gigantisch. In de festivalsector verdienen veel mensen hun brood. En heel veel jongeren keken al ruim een jaar uit naar de festivalzomer.

“Je had ook kunnen zeggen: beste jongvolwassenen, we gaan de festivalzomer doen, maar let even op. Jijzelf wordt met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet ernstig ziek, maar je kunt wel tijdelijk besmettelijk zijn voor je kwetsbare familieleden. Dus blijf daar een beetje bij uit de buurt.”

De uitbreiding van de QR-code was voor u de druppel. Maar die was júist bedoeld als middel om de boel deels open te houden.

“Het ontwikkelde zich. Eerst kwam de winkelsluiting, daarna de avondklok. En die was nota bene gebaseerd op twee literatuurstudies en ervaringen uit Frankrijk, niet vergelijkbaar met de Nederlandse situatie. Toen kwam de QR-code. Die pas grijpt geweldig in op grond- en mensenrechten. Je moet daarmee zeer terughoudend zijn. Voor grondrechten is honderden jaren gedemonstreerd, gestreden en gestorven. Je moet dat alleen doen als je geen andere instrumenten hebt en het bewezen effectief is. En zelfs dan kun je nog zeggen: tóch gaat dat mij te ver. Zo diep ingrijpen is het niet waard.

“Kijk naar alternatieven. Wie komen er op de ic terecht? Ouderen, kwetsbaren, mensen met overwicht en ongevaccineerden. Vraag een huisarts eens wat hij nodig heeft om deze laatste groep persoonlijk te benaderen. Zijn die bijvoorbeeld gebaat bij FFP2-maskers, best dure dingen met een minimuminkomen. Kijk wat je daarin kunt doen.

“Als in jouw bubbel alleen mensen zitten die een QR-code geen probleem vinden en instrumenteel naar vaccinatie kijken, dan zie je niet wat ik zag. Hoezeer dit ingrijpt in vriendengroepen, families en onder collega’s. Kerkgemeenschappen vallen hierdoor uit elkaar. Jongens, waarom toch?

“Ik vond testen voor toegang destijds wel goed, op plekken waar veel mensen staan, zingen en dansen, met alcohol. Zo kon je iets wat levensvreugde geeft, nog door laten gaan. Maar toen vanuit Duitsland 2G kwam (toegang alleen nog voor gevaccineerden, of wie is genezen van covid, red.), dacht ik: dit is niet goed. We bouwen nu een surveillancemaatschappij. Voor een virus waar de meeste mensen geen last van hebben. Dit gaat de samenleving splijten, en dat is het mij niet waard. Ik zei: dit ga ik niet meemaken.”

Met 2G bescherm je wel de kwetsbare groep, die anders op de ic komt of overlijdt.

“Dat is het spiegelpaleis van redeneringen. Dat werd pas het argument toen bleek dat ook gevaccineerden anderen kunnen besmetten. Maar als we mensen die er zelf voor kiezen zich niet te laten vaccineren, gaan beschermen tegen ziekenhuisopnames, dan staat de poort open. Dan gaan we straks tabak verbieden, of mensen dwingen af te vallen. Wat voor samenleving is dat? Eén waarin maakbaarheid het devies is en mensen niet meer een eigen keuze mogen maken.”

Voelde u zich steeds eenzamer staan in het kabinet?

“Eenzaam kan je het niet noemen. Ik hield steeds weer mijn pleidooi als staatssecretaris voor het mkb en de zzp’ers. En ik zag wat de maatregelen met jongeren deden, onder wie mijn eigen jongens en hun vriendinnen. Maar het was tegen dovemansoren. Elke keer hoorde ik: nog even en dan is het over. Mona, nog even en het stopt. Ik dacht: nee dit stopt niet. En wat doen we als er weer een golf komt? Denk niet dat je een virus stuk kunt hameren. Wat je stuk hamert zijn vooral de andere dingen die ons altijd heel erg dierbaar zijn geweest.”

U zegt dat het beleid niet ‘des CDA’s’ is?

“Het doet me denken aan de dichter T.S. Eliot: Er wordt een systeem gebouwd dat pretendeert zo perfect te zijn, dat een mens niet meer goed hoeft te zijn. We dachten met zijn allen dat als we dit op deze manier doen, het virus weg zou gaan. Maar een besmettelijk luchtweginfectievirus gaat ook over gedrag, een beetje op elkaar letten. Eén van mijn jongens had van de zomer een feestje. Ik snapte dat compleet. Ik zei: ‘Jongen, veel plezier’. En: ‘Je moet van het weekend maar niet naar oma gaan, hè?’ Hij keek me aan van: Duh mam, natuurlijk niet.

“Mensen zijn niet gek. Er is een natuurlijke neiging om te zien naar anderen. De overheid moet terughoudend zijn met intreden in de persoonlijke levenssfeer. Dat heeft ze wel gedaan en wij hebben dat allemaal geaccepteerd. Ik weet nog dat we discussieerden over maximaal vier mensen thuis ontvangen met kerst. Dan dacht ik: daar gaat het kabinet niet over.”

Dus u nodigde er meer uit?

“Als staatssecretaris niet, tijdens kerst 2020 heb ik het advies opgevolgd. Maar in 2021 niet meer. Ook hier geldt: met wie zit je samen? Zit er een kwetsbare oudtante bij? Hoe ruim woon je? De eigen verantwoordelijkheid doorleven, en daar op een verstandige manier mee omgaan, dat is hier weg.”

U ziet een rol voor uzelf in het maatschappelijk debat. Is de beste plek daarvoor niet de Tweede Kamer? U kon terugkeren, omdat Wopke Hoekstra het kabinet in ging.

“Ik probeerde na mijn ontslag los te komen van de politiek. Dat was buitengewoon ingewikkeld. Het coronanieuws ging maar door. Ik zag natuurlijk aankomen dat er iemand uit de fractie het kabinet in zou gaan. Ik heb gemeend: ik kan wel in die fractie gaan zitten, maar het enige waar het Haagse, neem me niet kwalijk, journaille, in geïnteresseerd is, is onenigheid. En daar leen ik me niet voor. Mijn mening over 2G is een gewetenskwestie, daarin ga ik niet veranderen. Ik heb tien jaar in de Haagse politiek rondgelopen, daarvoor elf jaar wethouder geweest en vier jaar raadslid. Ik wil nu wat anders.”

Een burgemeesterspost?

“Nee, dan moet je verhuizen. Het bedrijfsleven, dat is wel een optie.”

Maar u blijft wel actief in het CDA?

“Ik ben een christendemocraat. Mijn vader, zoon van een visser, zegt zo mooi: dat kan het water in de zee niet wegwassen. Ik blijf lid van het CDA. En ik steek mijn mening niet onder stoelen of banken. Ik ben zeker bereid mijn zegje te doen. Maar gewoon als het lid Keijzer uit Edam-Volendam.”

Lees ook:

2G en 3G zijn nu nauwelijks effectief, dus dan maar 1G?

De plannen voor 2G, om alleen gevaccineerden en herstelde coronapatiënten nog toegang tot bepaalde locaties te verdelen, is met de huidige omikronvariant niet effectief, zeggen wetenschappers.

Met harde kritiek op coronapas maakte Mona Keijzer (CDA) haar ontslag onafwendbaar

Demissionair premier Mark Rutte heeft de uitzonderlijke stap genomen en staatssecretaris Mona Keijzer (economische zaken) ontslagen na kritiek op de invoering van het coronatoegangstbewijs.