Minister Schouten wil ‘fundamentele’ veranderingen voor bijstandsgerechtigden

Meteen in haar eerste maand als minister van participatie verkondigt ze een ander geluid dan haar voorgangers. Minister Carola Schouten wil de Participatiewet ‘fundamenteel bekijken’. “En dat gaat dan niet over puntjes, kan ik u verzekeren”, zei ze vorige week tegen de Tweede Kamer.

Diezelfde Kamer voelt inmiddels ook de urgentie om de rigide regelgeving die bijstandsgerechtigden hard raakt zoveel mogelijk uit de wet te schaven. Zo moet een breed gesteunde initiatiefwet van ChristenUnie, D66, GroenLinks, SP, CDA en PvdA gemeenten meer vrijheid geven om af te kunnen zien van de verplichte terugvordering van te veel ontvangen bijstand.

Schouten lijkt op haar beurt verder te willen gaan dan de kabinetsvoornemens om bijstandsgerechtigden meer bij te laten verdienen en ze niet te korten op hun uitkering als meerderjarige kinderen onder de 27 jaar nog bij ze in huis wonen.

Gaat gemeenten niet ver genoeg

Het zijn geluiden die gemeenten – de uitvoerders van de wet – voorzichtig optimistisch stemmen. Maar tegelijkertijd zeggen wethouders: deze politieke voornemens zijn bij lange na niet genoeg. “Heel die wet moet op de helling”, zegt de Dordtse wethouder Peter Heijkoop, die namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het woord voert over de Participatiewet.

Gemeenten zitten met de Participatiewet in hun maag, ziet hij. De in totaal zes wethouders die Trouw sprak noemen de wet een ‘gedrocht’, een ‘onding’, een ‘wet die uitgaat van een verkeerd mensbeeld’, van ‘fraudeurs en niet-willers’ en een ‘bijstandsmachine die niets te maken heeft met participatie’. Allemaal zeggen ze dat de wet volledig op de schop moet.

Wantrouwen

De pijn zit ’m volgens de wethouders in de fundamenten van de wet. De Participatiewet werd in 2015 in het leven geroepen om bijstandsgerechtigden aan het werk te helpen. Maar in de praktijk is de wet er met al haar verplichtingen en sancties op geënt mensen in de bijstand te wantrouwen, zeggen gemeenten. Zo maakt een inlichtingenplicht dat elke ontvangen gift moet worden gemeld aan de gemeente. Gebeurt dat niet, dan is de gemeente wettelijk verplicht te veel ontvangen bijstandsbedrag terug te vorderen.

Een verhuisplicht dwingt mensen te verhuizen als ze ver van hun huidige woonplaats een baan krijgen aangeboden. En een kledingplicht draagt bijstandsgerechtigden op hoe ze zich moeten kleden voor een sollicitatiegesprek. Wie niet (direct) aan het werk kan, moet vanwege de tegenprestatie toch aan de bak als vrijwilliger, mantelzorger of student.

Volgt een bijstandsgerechtigde de verplichtingen niet op, dan kan hij gekort worden op de bijstandsuitkering. Ondertussen hebben gemeenten door rijksbezuinigingen te weinig middelen om bijstandsgerechtigden daadwerkelijk aan een baan te helpen.

Snijden in financiën

Wethouders die kiezen voor een minder rigide aanpak in hun gemeente vertellen over een geïrriteerd ministerie van sociale zaken en over accountants die liever zien dat ze zich aan de wet houden. Want gemeenten die het nalaten de verplichtingen op te volgen – bijvoorbeeld omdat een bijstandsgezin in de schulden komt zodra een gemeente uitkeringsgeld terugvordert –, handelen in strijd met de wet en riskeren dat het Rijk snijdt in hun financiën.

Dus nemen wethouders hun coulante aanpak voor eigen rekening. Gemeente Tilburg liet bij wijze van experiment een aantal verplichtingen los. Zo kunnen bijstandsgerechtigden samenwonen zonder dat dit direct invloed heeft op de hoogte van hun uitkering. In Utrecht hoeven jongeren onder de 27 jaar geen vier weken te wachten op een uitkering, in Amsterdam wordt in schrijnende gevallen nul euro teruggevorderd aan te veel ontvangen bijstand. En steeds meer gemeenten staan het toe dat iemand in de bijstand 1200 euro per jaar aan giften mag ontvangen.

Minister Schouten zei vorige week in de Tweede Kamer met een ‘open mind’ naar dit soort experimenten te kijken. Maar ze kon niet toezeggen dat zij de experimenten ook zonder consequenties laat. De nieuwe minister lijkt gemeenten, die al jaren hun beklag doen over de Participatiewet, meer vertrouwen te geven dan haar voorgangers. Maar de tijd van pleisters plakken is wel voorbij, manen ze.

Lees ook:

Den Haag belde bijna iedereen die langdurig in de bijstand zit: slechts 10 procent kan meteen aan het werk

Van de Hagenaars die al minstens anderhalf jaar in de bijstand zitten, is slechts een klein deel in staat om op korte termijn aan het werk te gaan. Dat blijkt uit een inventarisatie van de gemeente, die bijna alle bijstandsontvangers persoonlijk sprak.

Meer vertrouwen en meer zekerheid: de Participatiewet moet anders

Meer bestaanszekerheid en toekomstperspectief voor mensen met een bijstandsuitkering, en juist minder wantrouwen vanuit de overheid. Daarvoor pleit een grote groep deskundigen en organisaties.