Minister Kaag vertrekt maar partijleider Kaag blijft: is dat de nieuwe bestuurscultuur?

Het is doodstil als Sigrid Kaag even voor acht uur, meteen na de stemming in de Tweede Kamer, het woord vraagt. “Uw Kamer oordeelt dat het kabinet onverantwoord heeft gehandeld.” De toehoorders binnen en buiten de zaal weten op dat moment wat er zal komen. De minister die de hele nacht ‘intens en intensief’ heeft gedebatteerd over de chaotische evacuatie uit Afghanistan dient haar ontslag in.

Op de grote tv-schermen in het Kamergebouw is achter een geëmotioneerde Kaag het hoofd van minister Ank Bijleveld van defensie zichtbaar. Ook de CDA-minister krijgt een soortgelijke motie van afkeuring tegen, ingediend door PvdA-Kamerlid Kati Piri en gesteund door de oppositie en de ChristenUnie. Er is ‘te lichtzinnig en te laat’ gehandeld, de Kamer is onvolledig geïnformeerd waardoor de levens van Afghaans personeel in gevaar zijn gebracht. Maar Bijleveld blijft. Zoals ze al vóór de stemming heeft aangegeven.

De motie krijgt uiteindelijk 78 stemmen voor en 72 stemmen tegen. In de tekst is de afkeuring gericht tegen het handelen van het kabinet, maar politiek gezien tegen Kaag als eindverantwoordelijke voor de overhaaste evacuaties en onderschatting van het gevaar. Ook de motie van afkeuring tegen demissionair minister van Defensie Bijleveld haalt een meerderheid. De voltallige oppositie en regeringspartij ChristenUnie stemmen voor de moties, regeringspartijen VVD, D66 en CDA stemmen tegen. De motie van wantrouwen, woensdagavond ingediend door SP-Kamerlid Jasper van Dijk, haalt geen meerderheid.

PvdA-Tweede Kamerlid Kati Piri, die met haar moties van afkeuring het vertrek van Kaag in gang zette, zegt “veel respect” te hebben voor de keuze van de D66-leider. Wat haar betreft was het niet nodig dat Kaag opstapte. “Als ik gevonden had dat ze moest opstappen, had ik een ander soort motie ingediend”, aldus Piri.

Kaag vertrekt op de wijze zoals ze in april onbewust voorspelde. Toen weigerde Rutte op te stappen na het explosieve debat waarin hij van haar partij een motie van afkeuring kreeg. Volgens de ongeschreven parlementaire regels hoeft een minister ook niet te vertrekken, maar mag dit wel. “Ik zou niet doorgaan, maar ik ben een ander mens”, zei Kaag destijds. Vandaag houdt ze zich aan deze uitspraak: “In mijn opvatting over democratie en de cultuur van ons bestuur moet een minister gaan als het beleid wordt afgekeurd.” Ze dankt meneer Rutte, ‘Mark’, voor de samenwerking, maar het contrast met de VVD-leider, dat ze ook in haar Schoo-lezing neerzette, licht fel op.

In het Afghanistan-debat de nacht ervoor is Kaag nog strijdbaar en denkt niet aan vertrek. Er was een ‘blinde vlek’, er zijn fouten gemaakt, maar die maakten andere bondgenoten ook. Falen wil ze het niet noemen. Wel: ‘‘Ik was eindverantwoordelijke’. Rutte - normaal de eindverantwoordelijke - mag diep in de nacht een sorry uitspreken. De moties worden pas om drie uur ‘s nachts ingediend. De ChristenUnie is kritisch geweest, ook in de eerdere Afghanistandebatten, maar is dan nog geen mede-ondertekenaar.

ChristenUnie: Besluit is niet lichtvaardig genomen

Dat verandert de volgende middag als de vijfkoppige fractie vergadert. Kamerlid Don Ceder licht het even later toe, als de partij haar steun aan de motie bekend heeft gemaakt. “Uit alles blijkt dat er vanuit het Nederlandse kabinet onvoldoende coördinatie is geweest”, luidt die tekst. “Dat handelen is, zoals de bewindspersonen zelf ook zeggen, niet goed geweest en wat ons betreft ook afkeurenswaardig.”

Het besluit is niet lichtvaardig genomen, aldus Ceder, en ‘langs de lijnen van de inhoud’. Voor D66 komt het hard aan. Het zijn dezelfde woorden waarmee Kaag de formatie kracht wilde bij zetten: via de inhoud. Maar liever niet met de ChristenUnie, wel met de ‘linkse liefjes, zoals ChristenUnie-leider het in een blog noteerde. De inhoud betekent deze dag ook zakelijkheid, en geen door coalitiedwang opgerekte bereidheid tot politieke steun. Ironisch genoeg zoals Kaag het zelf het liefste ziet.

Informateur Johan Remkes zal dit weekend al zijn hoekige charmes in moeten zetten. Dan komen de hoofdrolspelers Kaag, Rutte en CDA-leider Hoekstra een nachtje logeren in een landgoed op de Hilversumse hei. Steun vinden voor een minderheidskabinet bij PvdA en GroenLinks of ChristenUnie lijkt voor deze drie nu nog moeilijker dan vorige week.

Toch is er ook een scenario denkbaar dat Kaags aftreden de formatie versnelt. Ze gaat in haar eigen woorden ‘leuk door als fractievoorzitter’ en wil snel verder met een nieuw kabinet en de nieuwe bestuurscultuur. Met Kaag vol in die rol krijgen de onderhandelingen met de VVD een nieuwe dynamiek.

Wie Kaag opvolgt op het ministerie is nog niet bekend. Partijgenoot Tom de Bruijn is een optie, minister van buitenlandse handel sinds Kaag doorschoof na het vertrek van voorganger Stef Blok (VVD) in mei.

Lees ook:

Alleen met het grote gebaar kon Sigrid Kaag haar reputatie redden

Haar reputatie en de verkiezingswinst van D66 stonden op het spel. D66-leider Sigrid Kaag heeft een paar flinke deuken opgelopen, maar vond een uitweg met een ‘zakelijke’ oplossing.

Waarom trouwe bondgenoot ChristenUnie de motie van afkeuring tegen Kaag aan een meerderheid hielp

Uitgerekend de ChristenUnie, in de regel de trouwe coalitiegenoot, helpt de moties van afkeuring aan een meerderheid.