Medische ethiek is splijtzwam in formatie: op deze punten moeten D66 en ChristenUnie tot elkaar komen

Op de dag dat de eerste echte onderhandelingen begonnen over een nieuw kabinet, maakten D66 en ChristenUnie voor de zekerheid een statement. Het korte wandelingetje naar de informateur legden Sigrid Kaag en Gert Jan Segers vorige week bewust samen af. Zij aan zij arriveerden ze bij het statige pand van de informateur. Het straalde uit: het valt wel mee met die tegenstellingen tussen ons. Zo onoverbrugbaar zijn ze niet.

Kaag en Segers kunnen zich desondanks opmaken voor zware gesprekken. Medische ethiek wordt waarschijnlijk de eerste test in de formatie. Wat de ChristenUnie betreft, beginnen de onderhandelingen over dit onderwerp op korte termijn. “Je weet dat de wegen op dit punt uiteen kunnen lopen, dus dat moet je snel bespreken”, zei Segers. De ChristenUnie wil duidelijkheid over welke afspraken er te maken zijn voor de duur van de hele regeringsperiode over medische ethiek.

Een makkelijke uitweg is er niet in de gesprekken over voltooid leven, abortus en embryo-onderzoek. Om te beginnen is er de kwestie of bindende afspraken in een regeerakkoord nog wel van deze tijd zijn. Informateur Johan Remkes liet al doorschemeren dat hij zoiets ‘oude politieke cultuur’ vindt.

D66 en ook VVD maken er wat medische-ethiek betreft een principieel punt: Kamerleden moeten op dat onderwerp in elk geval naar eigen geweten kunnen stemmen. Maar de ChristenUnie wil er een pragmatische kwestie van maken. Segers stelt dat elke partij op zijn eigen manier soms ‘kwetsbaar’ kan zijn in een coalitie. Zo voelt de ChristenUnie dat op medische ethiek en D66 misschien bij het onderwerp migratie.

‘Een spuit in een gezond lichaam zou ik heel, heel moeilijk vinden’

Over voltooid leven zijn de onderhandelingen complexer dan in 2017. De D66-fractie heeft in 2020 het wetsvoorstel ingediend om 75-plussers die niet lichamelijk ziek zijn, de mogelijkheid te geven hun leven actief te beëindigen. Er is ondertussen gewerkt aan aanpassingen om eerdere kritiek van de Raad van State te verwerken.

Hóe D66 het voorstel heeft aangepast, is nog niet bekend. Andere partijen aan tafel zullen er razend benieuwd naar zijn. Mogelijk zit daar wat ruimte voor D66-fractievoorzitter Sigrid Kaag om te onderhandelen. Ook het CDA zal ze nog moeten overtuigen.

Voor de ChristenUnie is het een schrikbeeld als een Voltooid leven-wet zou ingaan tijdens de regeerperiode. Gert-Jan Segers weet niet of hij dan verder kan. In september zei hij: “Stel, een week na de invoering van de wet gaat de spuit in een volstrekt gezond lichaam, dat zou ik heel, heel moeilijk vinden”.

Hoe hoog Sigrid Kaag het bij D66 wil spelen is nog niet duidelijk. Toen ze eind september bekendmaakte dat haar partij bereid is alsnog door te gaan met de oude coalitie, noemde ze het onderwerp niet. Het stond in de verkiezingstijd niet hoog op de agenda.

Mocht er een meerderheid zijn in de Tweede Kamer voor bijvoorbeeld de D66-initiatiefwet over voltooid leven – wat nog lang niet zeker is – dan moet het nieuwe kabinet de wet wel gaan uitvoeren, vindt D66. “Dat is de inzet”, aldus D66-fractievoorzitter Sigrid Kaag.

Het vorige regeerakkoord zit in de weg

Ondertussen zit het vorige regeerakkoord de onderhandelingen danig in de weg. In 2017 spraken VVD, D66, CDA en ChristenUnie voor vier jaar af om het rustig aan te doen met nieuwe stappen in medische-ethisch gevoelig onderzoek. Het kabinet organiseerde wel maatschappelijk debat over bijvoorbeeld kiembaanmodificatie en het kweken van embryo’s.

Dat debat is inmiddels afgerond. Dus hoe nu verder? Is Nederland toe aan een concrete vernieuwing en welke? De liberale partijen voelen weinig voor nog eens vier jaar ‘stilstand’, zoals D66-leider Sigrid Kaag het noemde. Ze vergeleek het pact van 2017 eerder met ‘een auto die te lang geparkeerd staat en gaat roesten’.

Gaat het nieuwe kabinet bijvoorbeeld toestaan dat embryo’s gekweekt mogen worden voor wetenschappelijk onderzoek? Dat is nu verboden, maar wetenschappers vragen er al jaren om. Het politieke draagvlak groeit. Van de vier partijen aan de onderhandelingstafel is alleen de ChristenUnie nog principieel tegen.

Bij het CDA adviseert het wetenschappelijk instituut om kweken toe te staan voor kwaliteitsverbetering van bijvoorbeeld ivf-behandelingen. Voor de ChristenUnie is dit een thema waar compromissen nauwelijks mogelijk zijn. “Instrumenteel gebruik van embryo’s druist in tegen de menselijke waardigheid”, aldus de fractie.

Abortus is ‘kwetsbare’ kwestie

Over het laatste onderwerp, abortus, komen Kaag en Segers misschien wel net zo lijnrecht tegenover elkaar te staan als in de voltooid leven-kwestie. D66 heeft ook daarvoor een eigen wetsvoorstel klaarliggen, toevallig ook nog ingediend door Rob Jetten die bij de formatie als onderhandelaar aan tafel zit naast Kaag.

De partij wil de verplichte bedenktijd van vijf dagen schrappen bij abortus. Vrouwen zijn volgens onderzoek, zegt D66, goed in staat om in overleg met de arts een afgewogen beslissing te maken. De ChristenUnie vindt juist dat de verplichte bedenktijd vrouwen ‘meer keuzemogelijkheden’ geeft.

Ook hier zal Segers, zoals hij zelf omschrijft, zich ‘kwetsbaar’ voelen in een coalitie met D66 en VVD, en afspraken willen in een regeerakkoord. En zal D66 strijden voor de vrijheid van de fractie om zelf met wetsvoorstellen te komen en te proberen of daar in de Tweede Kamer een meerderheid voor is. Voor beiden geldt: anders wordt de formatie heel, heel moeilijk.

Lees ook:

Segers weerspreekt Remkes: géén deal over medisch-ethische zaken

De vier partijen die gaan onderhandelen over een nieuw kabinet, willen een “beknopt” regeerakkoord opstellen waarbij de uitwerking meer aan de bewindslieden wordt overgelaten, zo zei informateur Johan Remkes.