Mark Rutte staat bekend om zijn taaltrucjes, maar andere politici kunnen er ook wat van

In Nederland spreken we Nederlands, in Fryslân Frysk, en binnen één vierkante kilometer in Den Haag is ‘parlementairs’ de voertaal. Je hoort er indrukwekkende volzinnen waaraan geen einde lijkt te komen, vol komma’s en zijpaadjes, dubbele ontkenningen en retorische trucjes, die zowel het één kunnen betekenen als het volstrekt tegenovergestelde. De gewone burger, voor wiens belangen elk Kamerlid zo fier strijdt, snapt er vaak niets meer van (parlementair journalisten overigens ook niet, dat mag u best weten).

Nu kunnen rechters, ambtenaren en andere kantoortijgers er ook wat van, maar in de Tweede Kamer, zei cabaretier Herman Finkers jaren geleden al, hoor je de Nederlandse taal op z’n willekeurigst. “Meneer de voorzitter, het is allesbehalve onjuist dat ik ontkend heb dat ik niet tegen het verbod op het embargo ben”, grapte Finkers. Het leek zo uit een debat te komen.

Geen actieve herinnering

Parlementair taalgebruik is meer dan een middel om tot de kern te komen – soms is de woordkeuze zélf de kern, soms wordt het juist ingezet om de kern te vermijden. Eén ding staat vast: niemand maakt er zo slim gebruik van als premier Mark Rutte. Tot die conclusie komt docent Nederlands Robbert Wigt in het lezenswaardige boek Supergaaf, dat hij donderdag presenteert.

Dát de langstzittende premier gemakkelijk met taal goochelt, is bekend. Maar je hebt het niet altijd gelijk door. Bijvoorbeeld toen Rutte in 2017 werd gevraagd naar mogelijke samenwerking met de PVV.

“De kans dat de VVD gaat regeren met de PVV is nul”, zei Rutte. Maar tegelijkertijd benadrukte hij: we sluiten de PVV níét uit.

Dat snapte de interviewer niet: “U zegt: de kans is nul, maar we sluiten ze niet uit. Het is toch van tweeën één?”

Nee, meende Rutte: hij sluit de partij niet uit, maar samenwerken met de partij wél.

Huh? Zie van zulke taalkronkels maar eens chocola te bakken, al helemaal live op televisie.

Lang, langer, Hugo de Jonge

Neerlandicus Wigt hoopt dat mensen zich door zijn boek bewuster worden van wat iemand nu eigenlijk zegt. “Dat kan bijdragen aan het democratische proces, want het helpt ons om de woorden van politici te wegen.”

Iets meer taalbewustheid zou inderdaad helpen om sneller door de verbale vernislaag van politici heen te prikken. In de Tweede Kamer zijn debattrucjes eerder regel dan uitzondering. Ook PVV-leider Geert Wilders kan er wat van: knettergek, kopvoddentax, Henk en Ingrid, een grof schandaal. Het klinkt helder, maar wat betekent het?

Aan het andere uiterste staat minister Hugo de Jonge. Niks kort en krachtig, nee, zinnen zonder einde met onnavolgbare samentrekkingen. “Kortom”, zei de oud-coronaminister ooit tijdens een debat, “het kabinet stelt voor om een gedifferentieerde aanpak te kiezen in de verschillende uitvoeringsmodaliteiten van de coronatoegangsbewijzen en die toe te passen in die situatie waarin dat de meest proportionele interventie is om de samenleving zo veel als mogelijk doorgang te laten vinden.”

Ehm … kunt u dat nog één keer herhalen?

Binnenhofs

Als een politicus dan soms wél helder lijkt, blijkt het later toch weer anders te liggen. “Hier scheiden onze wegen”, zei D66-leider Sigrid Kaag in het beruchte ‘functie elders’-debat tegen haar VVD-collega Rutte. Je zou denken: een definitieve breuk.

Maar nee, Kaag was verkeerd begrepen – een misverstand dat ze zelf weet aan een dialectverschil. “Als ik zeg ‘hier scheiden onze wegen’, dan bedoel ik ‘our ways part here’. Ik praat soms misschien in een niet-Binnenhofs Nederlands.”