Lijsttrekkers ‘uitgerust en getraind’ naar het debat

Kort en bondig formuleren, een grap doet het goed, de feiten onthouden en geen fouten maken. Dat is het lijstje dat een lijsttrekker meeneemt naar een verkiezingsdebat. En als het mis gaat, moet je improviseren. Zo wist VVD-lijsttrekker Mark Rutte bij een debat een paar jaar geleden geen antwoord op een voor de hand liggende vraag. “Caroliene!”, riep hij. Het is de naam van zijn assistente. Met een grapje wist hij zich te redden en zo bleef het beeld hangen dat ook de minister-president een menselijk moment van vergeetachtigheid kan hebben.

Begin deze maand was er al een debat bij onder meer het COC, maar de reeks grote landelijke discussies begint vrijdag. Het eerste verkiezingsdebat is niet voor de televisie, maar voor NPO radio 1, maar ook van een radio-uitzending worden tegenwoordig beelden uitgezonden via livestreams.

Vriendelijk met elkaar in het Jeugdjournaal

Zondag volgt het tweede debat, met zes lijsttrekkers van de grootste partijen, bij RTL. Daarna volgen nog één tegen één twistgesprekken van maar liefst vijftig minuten in vier uitzendingen van het televisieprogramma Op1 en natuurlijk praten de lijsttrekkers traditioneel een paar dagen voor de verkiezingen vriendelijk met elkaar in het Jeugdjournaal.

Nederland heeft veel debatten, zegt Annemarie Walter, politicoloog en onderzoeker aan de hogeschool Saxion. “Het is gratis aandacht voor een politieke partij. In het buitenland wordt meer reclametijd op tv gekocht.” Nederland heeft een echte traditie, vertelt zij. Het fenomeen bestaat sinds 1963, het jaar waarin ook in de Verenigde Staten het eerste debat (tussen de presidentskandidaten Kennedy/Nixon) op tv verscheen. In het Verenigd Koninkrijk was er pas in 2010 voor het eerst een debat op televisie te zien.

CDA, VVD, D66 en alle andere partijen trainen de lijsttrekkers voor het voeren van een verkiezingsdebat. “Het is topsport. Je moet uitgerust zijn en geconcentreerd”, zegt een politiek adviseur. “En je moet oefenen.” Daarnaast analyseren assistenten net als voetbaltrainers de sterke en zwakke plekken van de tegenstanders. Soms is de opzet van het debat bekend terrein, maar vaak wordt er ook nog onderhandeld tussen partijen en de organisatoren over de formule.

Helft van de grootste partijen schuift nieuwe lijsttrekker naar voren

Nieuw is dit keer dat er vanwege corona geen publiek zal zijn. Geen mensen op de achtergrond met rode, blauwe of groene shirtjes, geen gejuich na een geslaagde grap. Nieuw is ook dat de helft van de acht grootste partijen een nieuwe lijsttrekker naar voren schuift. Mark Rutte (VVD), Geert Wilders (PVV), Jesse Klaver (GroenLinks) en Gert Jan Segers (ChristenUnie) stonden eerder in de arena bij Kamerverkiezingen. Dat geldt niet voor Wopke Hoekstra (CDA), Sigrid Kaag (D66), Lilian Marijnissen (SP) en Lilianne Ploumen (PvdA).

Over de vraag of de debatten belangrijker zijn geworden door corona verschillen de meningen. De ene politiek adviseur denkt van wel, de ander zegt dat de campagne zich de laatste jaren al vrijwel alleen op media-optredens concentreerde. In ieder geval doen politici nogal opgewonden over de debatten, maar politicoloog Walter relativeert het belang. Tenzij er iets in een debat gebeurt dat echt blijft hangen en waar media over gaan schrijven, geeft zij aan. Het zijn dus vooral de verhalen achteraf die eventueel effect hebben en die de campagne een slinger geven, zegt zij.

Een duidelijk voorbeeld van een belangrijk moment dat bleef hangen was in 2006 de beschuldiging van CDA’er Jan Peter Balkenende die tegen PvdA’er Wouter Bos zei: “U draait en u bent niet eerlijk”. De PvdA verkondigde na afloop dat Balkenende zich niet netjes gedroeg terwijl hij normen en waarden hoog in het vaandel had staan. Maar het CDA trok zich daar niks van aan en kwam iedere dag met een nieuw onderwerp waarover de PvdA van standpunt veranderd zou zijn. Dat was niet leuk voor de PvdA. Beter ging het voor de sociaal-democraten in 2012. Toen kwam PvdA-lijsttrekker Diederik Samsom met ‘het eerlijke verhaal’. Hij wist met die woorden geloofwaardigheid op te roepen.

Juist het eerste debat is belangrijk

De lijsttrekkers moeten vrijdag en zondag meteen scherp zijn, stelt Walter. “Vaak denken mensen dat het laatste debat het belangrijkste is, omdat de kiezers de volgende dag een keuze moeten maken. Maar uit onderzoek blijkt dat juist het eerste belangrijk is. Dan is er meer gelegenheid om de toon van het debat te bepalen en staan kiezers meer open voor nieuwe inzichten.”

Lees ook:

In het eerste ‘lijsttrekkersdebat’ komt Wilders als sterkste naar voren

Zo ziet campagnevoeren in coronatijd er dus uit. In het eerste debat voor de verkiezingen van 15-17 maart ontbraken meteen een aantal lijsttrekkers. Aan het Noordelijk Lijsttrekkersdebat – dat vanwege corona in Den Haag werd gehouden – deed wel PVV-leider Geert Wilders voor het eerst mee, waar hij voorgaande edities de boot afhield.