AnalyseCDA
Lijsttrekker Hugo de Jonge verdronk in de tweede coronagolf
Waar ging het precies mis voor lijsttrekker Hugo de Jonge, de kroonprins van het CDA?
Opnieuw mislukt een soepele wisseling van de macht bij het CDA. De partij organiseerde afgelopen zomer een lijsttrekkersstrijd. Die liep uit op een fiasco. Er waren twee logische kandidaten. Hugo de Jonge, vicepremier en minister van volksgezondheid, haalde een te krappe meerderheid om onbetwist het roer in handen te nemen. Hij maakte donderdag bekend af te zien van het lijsttrekkerschap. Wopke Hoekstra, minister van financiën, weigerde om de competitie aan te gaan, maar wordt misschien toch de nieuwe leider als het bestuur hem vraagt en als hij nu wel ‘ja’ zegt.
Hugo de Jonge had in het voorjaar al een naar voorgevoel. “Een lijsttrekkersverkiezing haalt niet altijd het beste in een partij naar boven”, zei hij in De Balie in Amsterdam. Hij had als één van de twee kroonprinsen in het CDA een ander idee. Het zou beter zijn dat de twee samen zouden bepalen wie de kar het beste kan trekken. “Het CDA moet weer de grootste partij van Nederland worden. Als Wopke daartoe de beste kansen heeft, moet hij het doen. Als ik de beste kansen heb, doe ik het.” Maar het partijbestuur besloot anders. Dat wilde de leden laten beslissen over de nieuwe leider.
Faliekant mis
CDA-partijvoorzitter Rutger Ploum kondigde de verkiezingsstrijd aan in een video. Hij reed op een zonnige dag in een cabriolet met het cijfer ‘1’ van piepschuim op de achterbank door Nederland. Hij stopte op plaatsen waar volgens hem de belangrijkste kandidaten zich zouden bevinden: bij Financiën, het departement waar Wopke Hoekstra minister is, op de kade in Volendam, de woonplaats van staatssecretaris Mona Keijzer en in Rotterdam waar Hugo de Jonge woont.
Daarna ging het faliekant mis. Hoekstra haakte namelijk af. Hij had de CDA-leiding daarvoor gewaarschuwd, zei hij. Hij twijfelde al maanden. Maar zijn ‘nee’ kwam op een laat moment. Niemand had er ook rekening mee gehouden dat het populaire Kamerlid Pieter Omtzigt zichzelf zou kandideren.
De Jonge kreeg in de lijsttrekkersstrijd een reeks steunbetuigingen. Maar Hoekstra hield zich op de vlakte. Pieter Omtzigt stapte naar voren omdat Hoekstra het niet deed. Hij had geen vertrouwen in De Jonge. Mona Keijzer, die zich ook kandidaat stelde, speelde in de verkiezingen zelf nauwelijks een rol van betekenis, maar haar adhesie voor Omtzigt nadat zij al in de eerste ronde afviel was venijnig. De Jonge won op het nippertje. Daarna rees hier en daar ook nog twijfel over de stemprocedure.
Vaccinatieoperatie
Zo gebeurde wat De Jonge in het voorjaar in de Balie al vreesde. In de verkiezingsstrijd kwamen allerlei ideeën naar voren over de koers van de partij, maar tegelijkertijd botsten kandidaten tegen elkaar op. Het ging over wel of niet samenwerken met Forum voor Democratie, over de boeren, over het CDA als partij voor de stad of voor de regio. Het werd natuurlijk niet zo uitgesproken, maar het was vooral een gevecht om de macht. De spanning was om te snijden.
In de zomer, na de lijsttrekkersstrijd, bestond nog de hoop dat het ergste van de coronacrisis achter de rug zou zijn. Maar Hugo de Jonge ging ten onder met de komst van de tweede golf. Hij had de grootste moeite met het verruimen van de testcapaciteit en de organisatie van bron- en contactonderzoek. De komende maanden is hij druk bezet met het in banen leiden van de vaccinatieoperatie. Aan het CDA komt hij nauwelijks toe.
‘Op het ravijn af’
De Jonge werd de afgelopen weken steeds heftiger aangevallen door zijn eigen partijgenoten. In De Telegraaf verkondigden anonieme CDA’ers dat De Jonge ‘te weinig gezag’ zou hebben en dat het CDA met hem ‘op het ravijn af’ zou gaan. De Jonge had niet de energie en de tijd om terug te vechten, ook al is er perspectief op een vaccin waarmee de problemen van coronacrisis mogelijk iets afnemen.
Pikant is hoe de aanval op De Jonge contrasteert met wat het CDA verkondigt in haar programma. Daarin pleit de partij een ‘zij-aan-zijsamenleving’ en samenwerking. De christen-democraten zetten zich af tegen polarisatie. De Jonge positioneerde zich al de kandidaat van het midden. “Het CDA is opgericht om kloven te overbruggen en strijd te pacificeren”, zei hij in een interview met Trouw.
Machtswissel vaker moeizaam bij het CDA
Het wisselen van leider ging vaker stroef bij het CDA. Het verliep vooral niet zoals voorspeld of gepland. Het grootste koningsdrama tot op heden was het aftreden van Elco Brinkman in 1994. Hij was een jaar eerder al door het CDA aangewezen als de toekomstige leider. Maar in de aanloop naar de verkiezingen stond de partij er niet goed voor en Brinkman zette zich als fractievoorzitter af tegen het kabinet onder leiding van zijn voorganger Ruud Lubbers. Die verklaarde vervolgens niet op Brinkman te stemmen, maar op de nummer drie op de lijst Ernst Hirsch Ballin. Lubbers had later spijt van deze actie.
Na Brinkman nam Enneüs Heerma de leiding. Het CDA zat op dat moment al niet meer in het kabinet en moest wennen aan een positie aan de zijlijn. Heerma had niet de volle steun van zijn fractie en was een aardige man. Hij kwam niet in de rol van stevige oppositieleider en kreeg veel, ook toen al, anonieme kritiek. Buitenlandspecialist Jaap de Hoop Scheffer, ook al geen vechter, nam het over. Hij verloor de verkiezingen in 1998 en werd vlak voor de volgende campagne afgezet door partijvoorzitter Marnix van Rij die vervolgens ook het veld moest ruimen, omdat hij te gretig zelf de leiding op zich wilde nemen. Zo kwam in 2001 als verrassing Jan Peter Balkenende op de troon.
Lees ook:
‘De Jonge maakt partijbelang terecht ondergeschikt aan landsbelang’
Binnen het CDA reageren de meeste prominenten kort op het terugtreden van Hugo de Jonge als CDA-lijsttrekker. Zo noemde minister van justitie Grapperhaus, die De Jonge steunde tijdens diens verkiezing tot lijsttrekker, het besluit ‘verdrietig’ en ‘verstandig’.
Hugo de Jonge kan leiderschap CDA niet volhouden
Minister De Jonge heeft de handen vol aan de coronacrisis en krijgt steeds meer interne kritiek. Pieter Omtzigt en Wopke Hoekstra zijn nu in beeld als nieuwe leider.
