Komt een verbod op Forum voor Democratie dichterbij? Ook met nieuwe wet kan dat niet zomaar

Weinig politici zeggen het hardop, maar het voorstel om een partij te kunnen verbieden via de Hoge Raad schept wellicht een mogelijkheid om het verder radicaliserende Forum voor Democratie aan te pakken. “Een ongelukkig toeval”, zegt politicoloog Sarah de Lange. “Het idee was er al veel eerder, de wet heeft alleen vertraging opgelopen.” Door de incidenten rond Forum wordt het voorstel direct aan die partij gekoppeld, zegt De Lange. “In die zin is de timing niet perfect.”

Recent speculeerde Forum-Kamerlid Gideon van Meijeren nog over mensen die naar het parlement zouden trekken en de regering zouden dwingen af te treden. D66-fractieleider Jan Paternotte kwam toen met een alternatief voorstel om een partij te kunnen verbieden.

Weinig toegepast paardenmiddel

De wet biedt die mogelijkheid nu ook al, maar dat paardenmiddel is nog maar weinig toegepast. In 1944 werd de NSB door de regering in Londen verboden. In 1953 werd een partijtje met bijna dezelfde naam met een verbod de pas afgesneden. CP’86, een afsplitsing van de Centrumdemocraten van Hans Janmaat, werd in 1998 door de rechter verboden vanwege vreemdelingenhaat.

“Je moet er uiterst voorzichtig mee omgaan”, zegt staatsrechtkenner Paul Bovend’Eert van de Radboud Universiteit. “Het fundament van de democratie is immers dat burgers een mening kunnen uiten en een politieke partij mogen oprichten.”

Hij zegt ook te begrijpen dat de democratie zich weerbaar wil opstellen. Tot nu toe zijn politieke partijen alleen aan te pakken als ze ‘de openbare orde’ verstoren, een vrij vaag begrip. De nieuwe Wet op de politieke partijen noemt criteria aan de hand waarvan is te bepalen of een partij over de schreef gaat. Het gaat dan om ondermijning of pogingen de democratie af te schaffen.

“Een vergaande stap”, zegt de staatsrechtkenner. “Er valt veel voor te zeggen dit te doen, maar je moet de wet niet te snel inzetten.” Zo’n wet kan ook oneigenlijk gebruikt worden, waarschuwt hij. “Met het stellen van allerlei beperkingen en voorwaarden is in Rusland uiteindelijk de democratie afgeschaft. Zo glijdt een land af naar een dictatuur. Oppassen dus.”

Een goede waarborg

Dat de procureur-generaal bij de Hoge Raad als onafhankelijke rechterlijke instantie een politieke partij moet voordragen voor ontbinding is een goede waarborg, vindt hij. De Hoge Raad beslist uiteindelijk of de gronden zuiver genoeg zijn.

Dat is meteen ook de zwakte van de wet, vindt Sarah de Lange. “De criteria in de wet die verwijzen naar ondermijning van de democratie zijn dermate ruim geformuleerd dat het moeilijk te bewijzen zal zijn of een partij zich er schuldig aan maakt. De Hoge Raad moet eerst jurisprudentie gaan ontwikkelen op dit terrein.”

De Lange vindt het jammer dat het kabinet meteen schermt met een verbod. “Het is alles of niets, terwijl je ook kunt denken aan een escalatieladder. Als een partij over de schreef gaat, kun je eerst waarschuwen, daarna bijvoorbeeld een deel van de subsidie ontnemen en dan nog eens die partij voor een bepaalde verkiezing uitsluiten. Dan krijgt zo’n partij ook de mogelijkheid zich te herstellen en aan te passen. Een gemiste kans.”

Toch kan de mogelijkheid een partij te verbieden ook preventief werken, denkt Bovend’Eert. Juist voor een partij als Forum. “Het kan normeren en partijen ertoe brengen op te passen met het zoeken naar de grenzen van wat mag, of er bewust overheen te gaan.”

Lees ook:

Column van Stevo Akkerman: Is het een goed idee antidemocratische partijen te verbieden?

In de relatief jonge geschiedenis van de democratie zijn er al genoeg politieke partijen geweest die hun mandaat gebruikten om de democratie zelf uit te hollen of af te schaffen, en dus is het niet gek en niet per se ondemocratisch om grenzen te stellen aan wat partijen mogen willen, zeggen en doen.