Ondanks vier jaar vrijuit oppositie voeren, krijgen de PvdA en de SP flinke dreunen te verwerken.
De PvdA evenaarde in de exitpoll met negen zetels het slechtste verkiezingsresultaat uit de partijgeschiedenis. De SP lijkt zes zetels te verliezen en zal vermoedelijk acht blauwe stoelen bezetten in de Tweede Kamer. Na de Provinciale Statenverkiezingen en de Europese verkiezingen, lijdt Lilian Marijnissen opnieuw een gevoelige verkiezingsnederlaag.
Maar vooral GroenLinks kreeg een flinke dreun te verduren, en lijkt van 14 naar 7 zetels te halveren. Naast de concurrentie van D66 had de klimaatpartij ook te lijden over dat de campagne werd overschaduwd door de coronacrisis, waardoor hun belangrijkste thema - de klimaatcrisis - maar mondjesmaat op de voorgrond trad.
En dat is pijnlijk, zo reageerde Jesse Klaver gisteravond laat. “GroenLinks heeft veel verkiezingen gewonnen, dus het is even wennen om te verliezen. Nu passen natuurlijk ook felicitaties. Allereerst voor D66. Kaag heeft een fantastische campagne gevoerd.” Klaver vindt het te vroeg om in te gaan wat er mis ging. “Het is nog te vroeg voor allerlei analyses. Maar wil in elk geval de vrijwilligers en campaigners bedanken. Aan jullie heeft het zeker niet gelegen.”
“Bij de politiek hoort het dat je soms verliest. Ik heb dat nog niet meegemaakt en dat is wennen.” Staat de positie van de partijleider onder druk, nu GroenLinks zo fors verliest? “Dat is niet aan de orde”, zegt nummer twee Corinne Ellemeet stellig. “Ik ben trots op Jesse. Hij heeft mooie debatten gedaan.”
Plek in het kabinet
Van SP en PvdA leken lijsttrekkers Lilian Marijnissen en Lilianne Ploumen de afgelopen weken goed op dreef in de campagne - maar uiteindelijk bleef succes uit. Opmerkelijk genoeg lonkten ze daarbij, ondanks de al langer slechte peilingen al een tijdje naar een plek in het kabinet. Voor bestuurderspartij PvdA is dat niet zo vreemd. De SP zat nog nooit in de regering en sluit tegenwoordig zelfs de VVD niet meer uit als coalitiepartner. VVD-leider Mark Rutte zocht tijdens de campagne soms ook nadrukkelijk aansluiting bij Lilian Marijnissen.
De voorlopige uitslag is echter nog slechter dan de meest pessimistische scenario’s. Het ligt niet voor de hand dat de linkse partijen direct in zicht komen voor een kabinet.
Daar staat tegenover dat de partijen al langer een kans ruiken om een deel van hun idealen te verwezenlijken, nu ook rechtse partijen opschuiven naar links. Veel partijen willen een hoger minimumloon, iets wat Ploumen als breekpunt voor een coalitie heeft geformuleerd. Ook vinden vrijwel alle partijen dat de lonen in zorg en onderwijs omhoog moeten en dat de rijkste Nederlanders meer belasting moeten betalen.
Bijschaven van de ‘rafelranden van het kapitalisme’
De linkse partijen taxeren dat deelname aan een kabinet dat, in VVD-taal ‘de rafelranden van het kapitalisme wil bijschaven’, meer door de kiezer gewaardeerd zal worden dan meedoen aan een rechts kabinet dat vooral wil bezuinigen, zoals de PvdA deed met de VVD in Rutte II. De kiezer heeft de PvdA dit kennelijk nog niet vergeven. Extra pijnlijk voor de sociaaldemocraten is dat de nieuwe partijleider Ploumen, die in de campagne de verbinding zocht met haar collega’s, vaak werd aangevallen op Rutte II. Haar voorganger Lodewijk Asscher vertrok, omdat het verleden en dan vooral de toeslagenaffaire hem bleven achtervolgen.
Om sterker te staan in een nieuw kabinet hebben PvdA, GroenLinks en SP de afgelopen twee jaar vaak uitgesproken niet in hun eentje een kabinet in te gaan. Daarvoor zijn zij nu afhankelijk van D66-leider Sigrid Kaag. D66 kan vrij eenvoudig in een kabinet met VVD en CDA. Kaag liet tot nu toe in het midden met wie zij een kabinet in wil. VVD-leider Rutte wil het liefst met het CDA in zee. Voor Kaag is het vermoedelijk verleidelijker om twee linkse partijen binnen te halen, zodat D66 niet de meest linkse partij is.
Lees ook:
Op eigen kracht redt een linkse partij het niet meer
Ze konden vier jaar vrijuit oppositie voeren tegen een centrumrechts kabinet en toch dreigt er volgende week een zeer mager verkiezingsresultaat voor PvdA, GroenLinks en de SP. Is er nog toekomst voor links?
