Kamer steunt zoektocht Johan Remkes naar minderheidskabinet

Informateur Mariëtte Hamer zegt dat ze zich af en toe afvroeg of de Kamer wel wist wat ze haar gevraagd had. Ze geeft aan het jammer te vinden dat er over de door haar aangeleverde stukken zo weinig gedebatteerd is. “Kijk nog eens in de stukken, als u de algemene beschouwingen gaat voorbereiden”, berispt ze de Kamer.

Hamer geeft aan dat ze de zomerperiode, waarin VVD en D66 het document op hoofdlijnen opstelde, hoopgevend vond. “De ander wat gunnen, maar ook staan voor waarin je gelooft. Dat is wat mij betreft ook waar politiek voor staat”, aldus Hamer.

Ze wil ook iets rechtzetten. “Ik heb nooit gezegd dat de partijen hetzelfde vinden of dat er geen verschillen zijn. Ik zei dat als je over de verschillen heen kijkt, je genoeg punten ziet om nader tot elkaar te komen.”

Hamer benadrukt dat ze goed naar alle varianten heeft gekeken, samen met de zes partijen die sinds mei aan tafel zitten. Toch heeft ze moeten concluderen dat er ‘op dit moment’ geen meerderheidsvariant is. “Dan kom je toch uit, hoe onbevredigend het mogelijk ook is, op een minderheidsvariant.”

“Als een minderheidskabinet in deze gefragmenteerde Kamer kan het lastig zijn om tot een vruchtbare samenwerking te komen", zegt Hamer. Dat wil ze de volgende informateur ook meegeven, om te onderzoeken hoe dat toch mogelijk is.

“Ik hoop dat de volgende fase leidt tot daadwerkelijke onderhandelingen tussen de partijen”, zo eindigt Hamer haar verhaal. “Het duurde langer dan gehoopt en verwacht, maar ik hoop dat de afgelopen fase helpt de volgende fase door te komen.”

(Gershon Osnabrugge)

Een meerderheid van de Tweede Kamer steunt de benoeming van VVD'er Johan Remkes tot informateur. Hij zal op zoek gaan naar een minderheidscoalitie.

"Maak werk van een minderheidskabinet", zei Gert-Jan Segers (ChristenUnie). Volgens Joost Eerdmans (JA21) kan een kabinet dat geen meerderheid in de Tweede Kamer heeft goed zijn voor een nieuwe bestuurscultuur. D66-voorvrouw Sigrid Kaag hoopt dat Remkes er toch nog in slaagt een meerderheidskabinet te vormen.

(ANP)

Caroline van der Plas (BBB) heeft het gevoel dat ze zich in groep 4 van Basisschool het Binnenhof bevindt. “We trekken aan een dood paard, Rutte en Kaag zijn duidelijk niet voor elkaar bestemd. Of zoals we in Twente zeggen, zij gaan geen brommers kiek'n.” Ze wil van Johan Remkes, de beoogde opvolger van Mariëtte Hamer als informateur, twee dingen horen: of Kaag en Rutte elkaar vertrouwen en of beide partijleiders het de komende drieënhalf jaar samen vol gaan houden.

Het formatieproces is een beschamend politiek potje ‘wie is het’, vindt Sylvana Simons. (Bij1). Ze is benieuwd hoe Kaag met Rutte, ‘de ritselaar’, voor nieuw, sociaal leiderschap gaat zorgen. "Ik heb er geen vertrouwen in dat deze mensen voor verbetering gaan zorgen, voor radicale verandering. Mark Rutte gaf aan het begin van het debat nota bene aan dat hij verandering haat.”

Wybren van Haga (Groep van Haga): “Er zijn 81 rechtse zetels in dit parlement. Waarom is de VVD geïnteresseerd in samenwerking met links?” Van Haga constateert dat gezien de huidige impasse een minderheidscoalitie van VVD en CDA de optie is die het beste de verkiezingsuitslag representeert. 

(Gershon Osnabrugge)

Kamernestor Kees van der Staaij (SGP) vindt dat informateur Hamer terecht aangaf dat een minderheidscoalitie nu voor de hand ligt. “Wel vraag ik me af hoe voorkomen wordt dat we weer een ‘wie met wie’ discussie krijgen.” Ook vraagt van der Staaij zich af hoe de verhoudingen tussen de partijen nu liggen.

Denk-leider Farid Azarkan ziet nog weinig liefde tussen Kaag en Rutte. Hij richt zich tot D66’: “Wat zegt het over Kaag dat ze na vier jaar samenwerken nog niet weet hoe Rutte in elkaar steekt. Uw nieuwe slogan moet ‘Laat Nederland vrij, en Rutte vallen’ worden.” Hij noemt het schadelijk dat het nooit over de inhoud is gegaan. “Het over de inhoud eens worden met de twee linkse partijen, daar was Rutte waarschijnlijk erg bang voor”, schetst de Denk-fractievoorzitter.

Liane den Haan (Fractie den Haan): “Als we geen visie ontwikkelen op goed ouder worden, kunnen we geen realistisch beleid maken voor de komende 4 jaar. We moeten er snel uitkomen, in het belang van ons land.” Den Haan is voorstander van een minderheidskabinet en een regeerakkoord op hoofdlijnen.

(Gershon Osnabrugge)

"Toen ik zes maanden geleden werd aangesteld als Kamerlid, had ik niet verwacht dat er nu nog geen kabinet zou zijn," aldus Laurens Dassen (Volt). Hij zegt dat de formatie iedere dag ‘Groundhog Day’ beleeft. Dassen wendt zich tot Rutte: “Wilde u niet met GroenLinks en PvdA uit angst voor uw achterban? Wat zou het fijn zijn om een premier te hebben die niet met beeldvorming, maar met visie bezig is.”

FVD’er Pepijn van Houwelingen vraagt zich af wat er aan de hand is. “Het visiedocument van VVD en D66 lijkt op het verkiezingsprogramma van GroenLinks. Van links tot rechts, het is allemaal één pot nat”, zegt van Houwelingen.

JA21-leider Joost Eerdmans zegt dat partijen uitsluiten lijkt het nieuwe verbinden te zijn. Hij haalt uit naar informateur Mariëtte Hamer: “Als u de uitsluitende partijen nou had bestraft, nu zijn ze als enige overgebleven.” JA21 is klaar om te praten, geeft Eerdmans aan. “Laten we als rechtse meerderheid over onze schaduw heen stappen, om de rechtse kiezer te geven waar hij bij de verkiezingen op gestemd heeft.”

(Gershon Osnabrugge)

De VVD heeft de Tweede Kamer opnieuw gegijzeld, door voor haar eigen partijpolitieke belangen te zeggen dat het over de inhoud zou gaan, maar het had als doel om Mark Ruttes zonden weg te wassen. Dat zegt Partij voor de Dieren fractievoorzitter Esther Ouwehand. “Dat werkt misschien voor de beeldvorming, maar niet voor mijn partij”, zegt ze. “Er zou wel een kabinet gevormd kunnen worden, maar de verantwoordelijke voor de grote politieke vertrouwenscrisis zal moeten bewegen. Dat is niet gebeurd.” Ouwehand wil graag reflectie zien, iets wat ze tot nu toe gemist heeft.

Segers (CU) zegt dat de ChristenUnie zich had voorgenomen dat het niet aan hen mag liggen, en dat dat nu nog steeds zo is. “Er is fundamenteel onrecht in dit land, maar ik heb geen idee wat de liberale partijen daartegen willen doen”, haalt Segers uit. “Als we zo doorgaan zullen we getuige zijn van de implosie van dit land.”

Wel geeft hij aan de motie van de VVD te steunen. “Een minderheidskabinet wordt iedere dag moeilijker, maar toch moet de nieuwe informateur ermee aan de slag.” 

(Gershon Osnabrugge)

“De formatie werd een treurig schouwspel, en gaat nog trager dan een slak. Een slak gaat nog vooruit, en heeft richting”, zegt PvdA-fractievoorzitter Lilianne Ploumen. “Iets wat we van de formatie, onder leiding van de VVD, niet kunnen zeggen. Er gebeurt helemaal niets. We hebben een plan nodig voor waar we naartoe willen met Nederland. Als je graag als staatsman de geschiedenis in wil gaan, gedraag je daar dan ook naar”, sneert ze naar Rutte. “Demissionair zijn is géén vrijbrief om ondemocratisch maar wat aan te rommelen.” De PvdA is fel tegen een minderheidsvariant.

Klaver (Groenlinks): “Een onderdeel van de eed, die Kamerleden hebben gezworen, is dat we met elkaar moeten samenwerken. Proberen door inhoudelijke verschillen heen te breken.” Hij noemt het democratisch onverteerbaar dat dat niet gebeurd is. “Als wij nu eng zijn om mee te praten, dan zijn we dat ook als we in de oppositie zitten.” Klaver zegt dat Rutte het kan vergeten dat GroenLinks en PvdA een minderheidskabinet gaan gedogen. 

(Gershon Osnabrugge)

CDA-leider Wopke Hoekstra vindt dat er vaart gemaakt moet worden met de formatie. Hij wil verantwoordelijkheid nemen, ondanks het feit dat het CDA de verkiezingen niet heeft gewonnen. “Voor het CDA was het voortzetten van de huidige coalitie het meest logisch”, aldus de CDA’er. “Bovendien is die coalitie beloond door de kiezer, met een nog hoger mandaat dan in 2017. Er zitten veel nadelen aan minderheidsvarianten, maar gezien waar we staan moeten het wel via deze weg.”

Lilian Marijnissen (SP) constateert dat de nieuwe bestuurscultuur wel erg veel lijkt op de oude bestuurscultuur. “Er gebeurt geen zak bij het aanpakken van ongelijkheid, en deze gang van zaken is voor niemand goed”, stelt de SP’er. Het baart haar zorgen dat er een doorstart lijkt te komen van Rutte I, II en III. 

(Gershon Osnabrugge)

Wilders pleit, zoals hij al maanden doet, voor nieuwe verkiezingen. “Het is een schande dat dit demissionaire kabinet al negen maanden doorregeert alsof er niks aan de hand is, aldus de PVV’er. “Ze nemen beslissingen over corona, klimaat, asiel en over het onteigenen van onze boeren. Rutte pleegt in feite een halve staatsgreep.” Volgens Wilders is iedereen die denkt dat Rutte en Kaag samen het land kunnen besturen niet goed wijs. “Geen 100 Remkessen kunnen hier een stabiel kabinet van maken.”

(Gershon Osnabrugge)

Segers is niet blij met Kaags uitspraak dat wat haar betreft de 6 partijen in gesprek moeten om ofwel een minderheids- of meerderheidskabinet te realiseren. “Ik maak me zorgen. De informateur heeft eindeloos veel gesprekken gehad, en heeft aan iedereen gevraagd wat ze willen. We kunnen zes maanden na de verkiezingen toch niet weer opnieuw beginnen.” Kaag: “We staan voor alle opties open, meerderheid of minderheid. De enige variant die we niet willen, is die in de huidige regeringssamenstelling.”

(Gershon Osnabrugge)

Partij voor de Dieren-leider Esther Ouwehand vindt dat mooie woorden makkelijk zijn om uit te spreken, maar benadrukt dat er gewerkt moet worden aan vertrouwen. “Als je aan de ene kant zegt dat klimaatverandering een existentieel gevaar is, en aan de andere kant steun verleent aan de VVD, helpt dat dan het vertrouwen herstellen in de politiek, of is dat meer van hetzelfde”, vraagt Ouwehand zich af. “Moet je wel politieke steun verlenen aan een kabinet dat niet genoeg doet om de uitspraken van de rechter aangaande klimaatmaatregelen na te volgen?”

Volt-fractieleider Laurens Dassen wil van Kaag weten wat D66 precies wil. Wat D66 betreft liggen zowel een meerderheids als een minderheidskabinet op tafel, aldus Kaag. Ze geeft aan de motie van Rutte, om Johan Remkes aan te stellen als informateur, te zullen steunen.

Sylvana Simons (Bij1) vraagt zich af welk vertrouwen Kaag de kiezer wil meegeven. Kaag: “Ik ben niet de informateur, maar we móeten er wel uitkomen. "We kunnen ons geen nieuwe verkiezingen permitteren. De kiezer is geen oproepkracht."

(Gershon Osnabrugge)

Van der Plas (BBB) wil graag weten binnen welke termijn Kaag een coalitie wil zien. Kaag reageert door te stellen dat ‘Johan Remkes een zeer daadkrachtig man is’, maar ze durft er geen termijn op te plakken. Vertrouwen is ook iets wat BBB-leider van der Plas graag wil zien. “U gaf eerder aan dat u alleen uw man, familie en wat vrienden vertrouwt. De coalitie is ook een familie. Ik zou graag zien dat u en Mark Rutte elkaar in de ogen kijken, en zeggen dat u elkaar vertrouwt.”

(Gershon Osnabrugge)

SGP'er Van der Staaij probeert wat humor in het rondcirkelende debat te brengen. Hij gaat in op de negatieve uitlating van Kaag in haar lezing over politiek als 'duizend kopjes koffie drinken'. Waarom zo negatief over koffie, vraagt Van der Staaij zich af. "U bent toch diplomaat geweest en weet hoe zulke dingen werken?, zegt hij. "Misschien kan mevrouw Kaag juist met de heer Segers eens een kopje koffie drinken."

Omdat het vaak een-tweetjes zijn, gaat Kaag hier serieus op in. Ze wil graag eens uitleggen hoe de internationale diplomatie werkt, omdat ze merkt dat hier vooroordelen over leven. Dat is zakelijker en doelgerichter, met een hele duidelijke agenda. "Ik gun mijzelf het recht om toe te passen wat voor mij werkt. Ik weet dat een haagse cultuur is, maar of ik me er prettig bij voel is iets anders." 

(Wendelmoet Boersema)

De ChristenUnie wil weten waarom Kaag aan de ene kant mooie woorden spreekt over binnensluiten en grotere cirkels om iedereen trekken, en tegelijkertijd nee zegt tegen de ChristenUnie. Volgens Kaag gingen de uitspraken over inclusiviteit over de samenleving. Bij Hamer aan tafel zijn ook varianten besproken waar de ChristenUnie wél welkom was. En D66 hecht niet alleen belang aan medisch-ethische thema's waarop ze met ChristenUnie sterk verschillen, maar wil ook 'nieuw elan'. De ChristenUnie vindt ze te weinig voortvarend op het gebied van de stikstofcrisis, Europese samenwerking en op het gebied van bescherming van individuele vrijheden. 

"Als dit de houding is, hoe kunnen we dan ergens landen waar samenwerken wél mogelijk is", vraagt Segers zich af. Kaag zegt dat het een kwestie van voorkeuren is die ze bij de informateur heeft aangegeven. Segers houdt het bij een hartgrondige oproep om uit de schuttersputjes te komen. 

'D66 solliciteert nu naar het kampioenschap uitsluiting', vindt Van der Staaij van de SGP. Hoe zit dat? Kaag beweert dat ze niet de ChristenUnie blokkeert, maar dat ze geen voortzetting wil van het huidige kabinet. Er zou ook een variant besproken zijn met ChristenUnie (mogelijk is dit de variant zonder CDA, maar mét de beide linkse partijen).

(Wendelmoet Boersema)

Aanvankelijk onhoorbaar voor de microfoon noemt Wilders de aanstelling van D66'er Bergkamp als voorzitter 'corruptie'. Rutte noemt dit onverkwikkelijke intermezzo (volgens andere Kamerleden) 'heel zwak' en wil dat Wilders dit rechtzet. Dat doet hij niet. Volgens Wilders is er na de verkiezing 'achter de schermen' tussen VVD en D66 gesproken over kandidaten voor het voorzitterschap. "Wie dat ontkent is een leugenaar." Maar ook Kaag noemt het 'lekker makkelijk' en 'aantoonbaar onjuist'. "Heel erg stuitend." 

(Wendelmoet Boersema)

Investeren in een relatie is goed, maar Kaag heeft liever duidelijkheid. Nederland doet teveel aan incidentenpolitiek en dat heeft schadelijke gevolgen gehad. Ze zegt dit tegen Azarkan, die haar complimenteert voor haar visie zoals verwoord in de lezing. Maar Azarkan wijst er wel op dat voor de verwezenlijking van een visie een partner nodig is die je visie ondersteunt. "En niet een manager. En u zat vier jaar naast hem en heeft gezien hoe de heer Rutte opereert."

Kaag erkent dat ze ook schuld bij zichzelf legt voor de huidige situatie. "En het kabinet is afgetreden, dus de verschrikkelijke toeslagenaffaire hoeven we hier nu niet te herhalen. Een nieuwe bestuurscultuur zal nog heel veel van alle partijen hier vragen." Maar Azarkan wil weten wat iedereen tot nu toe vraagt: Vertrouwt Kaag Rutte nog genoeg? Kaag verwijst opnieuw naar de bouwstenen die ze samen met de VVD op papier zet. "Het gaat mij om die inhoud en zakelijke samenwerking. En daar heb ik het vertrouwen van mijn fractie in."

(Wendelmoet Boersema)

Kaag voelt zich ook verantwoordelijk voor het mislukken van de pogingen een meerderheidskabinet te vormen. Ze betreurt de wederzijdse blokkades, "soms op inhoud, soms niet". Ze begint haar bijdrage met een opsomming van de plannen uit het stuk dat ze samen met het VVD-onderhandelingsteam schreef. Die plannen hebben daarentegen nog geen enkele status, behalve gespreksstof voor de komende weken. 

Wat is dit voor poppenkast, vraagt Wilders zich af. Uw lezing zei wat over uw eigen karakter en wat u echt van Rutte vindt, aldus de PVV-leider. "U bent losgezongen van Nederland en voelt zich eigenlijk te goed voor de politiek. U hebt een beetje een vilein karakter", sart Wilders. "Maar vertrouwt u de heer Rutte nog? Of is het meer: als ik met de Taliban kan onderhandelen kan ik ook met hem verder."

Kaag verdedigt zich dat veel in haar lezing ging over de inhoud, over migratie, nationalisme, kansongelijkheid en klimaat. Ze zegt dat ze weinig mensen in haar leven echt vertrouwt: haar man, gezin en een kleine kring. "In het beste vertrouwen kun je elkaar nog steeds teleurstellen." Kaag wil de dingen zakelijk benaderen, en zegt inderdaad niet van kopjes koffie en veel overleg te houden. 

Wilders legt volgens hem de vinger op de zere plek: Kaag had gehoopt dat Rutte - na haar motie van afkeuring die net geen wantrouwen was waardoor Rutte in april net in het zadel bleef - dat zou belonen door samen te werken met progressieve partijen, zoals Kaag wil. 

(Wendelmoet Boersema)

Zware woorden van de Partij voor de Dieren voor Rutte. "Zoveel macht en zo weinig verantwoordelijkheid", aldus Esther Ouwehand. "Blijkbaar stond dit ook nog op z'n politieke bucketlist: de langstzittende demissionaire premier van Nederland worden." Wat betekent dat voor het klimaatbeleid en voor de rechtsstaat, vraagt Ouwehand zich af. 

Rutte noemt het 'nogal wat' en provoceert: "Ik zou bijna zeggen, we leven in een gaaf land." Rutte wil de stikstofvervuiling aanpakken maar ook banen behouden voor Nederland en de grootste vervuilers ziet hij liever niet vertrekken naar elders. Ouwehand werpt tegen dat Nederland helemaal niet goed presteert op klimaatgebied. "We bungelen onderaan de lijstjes. En u kunt niet zeggen, we doen ons best om aan de Urgenda-doelen te voldoen. Dat is een keihard rechterlijk oordeel geweest: het kabinet schendt de mensenrechten door niet genoeg te doen tegen de opwarming van de aarde."  Ze noemt het 'schandalig en destructief beleid'. 

Daarmee komt een eind aan de bijdrage van Rutte, het is nu de beurt aan D66-leider Sigrid Kaag.

(Wendelmoet Boersema)

Lilianne Ploumen wil naar wat volgens haar de kern van de zaak is: dat VVD en D66 niet wilden praten met andere partijen die dat wel wilden, zoals haar partij en GroenLinks. "Terwijl er veel mensen in armoede leven in dit 'gave' land." Volgens haar heeft het demissionaire kabinet wel twee miljard euro aan douceurtjes gegeven aan het bedrijfsleven. Rutte zegt dat het kabinet ook naar de koopkracht van de lagere inkomens wil kijken, maar Ploumen wil dat er twee miljard euro naar toegaat. "Draai niet om de hete brij heen." Rutte zegt dat het bij Prinsjesdag aan de orde komt. Hij wijst er op dat er nu meer vacatures zijn dan werklozen. 

Ploumen zegt dat Rutte niet moet praten als demissionair premier die nog niets kan zeggen over zijn Prinsjesdagplannen. "Ik spreek hem aan als onderhandelaar in de formatie en als VVD-leider."

Jesse Klaver van GroenLinks noemt het (nogmaals) schande dat er niet écht onderhandeld is in de formatie. "Dat u nu met droge ogen durft te beweren dat alles vanuit de inhoud moet..." Hij pruimt de herhaalde uitleg van Rutte ook niet, dat een vijf partijencoalitie niet stabiel zou zijn. Volgens hem plaatst Rutte hen daarmee op één lijn met de PVV, met wie de VVD ook niet wil regeren. Rutte ontkent dat. 

PvdA en GroenLinks voerden dinsdagochtend voor het eerst gezamenlijk overleg met hun fracties. Ook in de oppositie willen ze hun samenwerking verder voortzetten. In de campagne beloofden ze hun kiezers alleen met zijn tweeën in een kabinet met de VVD te stappen. 

(Wendelmoet Boersema)

Joost Eerdmans van JA21  ziet bij de vorming van een minderheidskabinet kansen om samenwerking te zoeken met de kleinere rechtse partijen in de Tweede Kamer. Volgens Rutte is de 'zogenaamde rechtse meerderheid' niet op alle terreinen aanwezig. Hij vindt de PVV op sociaal-economisch vlak behoorlijk links. Maar daar wil Eerdmans het niet over hebben. Op het gebied van asiel en immigratie is de Kamer wél behoorlijk rechts, stelt hij. Rutte ontwijkt de vraag en wil terug naar de kern van het debat. Eerst nieuwe informateur en vandaaruit verder. Hij wijst er ook op dat hij in het verleden met partijen van links tot rechts afspraken heeft gemaakt en akkoorden gesloten. 

'Vertrouwt u Kaag nog genoeg?' wil Caroline van der Plas van BBB weten. "Ik zal haar niet ten huwelijk vragen", grapt Rutte, maar genoeg om samen te werken en te zoeken naar bredere steun. Van der Plas vindt niet dat ze antwoord krijgt op haar vraag. 'Het antwoord is ja', zegt Rutte, 'maar ik vertrouw ook Ploumen, Klaver, Hoekstra, Segers, en ook u.'

(Wendelmoet Boersema)

Wybren van Haga (groep Van Haga) zegt dat hij genoten heeft van de inhoud van de HJ Schoo-lezing van Sigrid Kaag. Hij wil van Rutte weten of hij ook zo'n radicaal klimaatbeleid wil als D66. Rutte zegt nergens op vooruit te willen lopen, ook niet of hij daarom liever alleen met het CDA verder zou willen.

Van Volt krijgt Rutte vragen over zijn weigering om met beide linkse partijen te praten. Dat zou niet stabiel zijn volgens Rutte, staat in het verslag van Hamer. Hoe valt dat te rijmen met de eensgezindheid om de grote problemen in dit land aan te pakken, vraagt Laurens Dassen zich af. Rutte herhaalt dat er 'grote verschillen' tussen de VVD en deze partijen zijn en dat deelname van tweemaal links de zaak 'nog ingewikkelder' maakt.

Sylvana Simons (Bij1) wijst erop dat de allereerste zin die Rutte in zijn bijdrage uitsprak (over de verhuizing van de Tweede Kamer) veelzeggend is. Hij zei dat hij 'veranderingen haat'. "Hoe verhoudt zich dat tot de grote oplossingen die nodig zijn voor Nederland?" Rutte noemt het een grapje. Hij herhaalt ook tegen Simons dat hij niets wil zeggen over de kritiek van Kaag, zijn belangrijkste onderhandelingspartner. 

(Wendelmoet Boersema)

Van Houwelingen van Forum voor Democratie vraagt zich af hoe Rutte met droge ogen kan zeggen dat Nederland goed uit de coronacrisis komt. Hij vraagt zich af of de VVD de problemen niet ziet in de samenleving, van stagnerende woningmarkt tot inflatie en ongelijkheid. "We hebben diepe zakken gehad, meneer Hoekstra kan dat bevestigen, maar moeten we straks niet op de blaren zitten?" Rutte kan het niet laten - zegt hij zelf -  om zijn huidige demissionaire kabinet een compliment te geven voor de manier waarop de coronasteun is aangepakt. Daarom staan we er nu beter voor dan in veel andere landen, aldus de demissionair premier.

Kees van der Staaij van de SGP vraagt zich af waarom de formatie al zo lang duurde. Volgens Rutte heeft hij bij alle betrokken partijen 'grote verantwoordelijkheid' gezien, desondanks is het 'doodzonde dat we hier zo lang mee bezig zijn'. Van der Staaij wijst op het verslag van Hamer, die het 'onbevredigend' noemde dat er geen gesprekken zijn gevoerd over een meerderheidskabinet. 

(Wendelmoet Boersema)

Rutte noemt het een slechte zaak dat ze in vijf maanden tijd er niet in geslaagd zijn om echt met partijen te gaan onderhandelen. Dat zegt hij op een vraag van SP-leider Lilian Marijnissen. "Dat is niet goed", aldus de demissionair premier. Marijnissen vindt dat te makkelijk. "Het komt dus niet goed." Ze noemt nog eens alle dieptepunten van het afgelopen half jaar op, van toeslagenschandaal tot de 'leugens rond de functie elders van Omtzigt'. Volgens Marijnissen hebben VVD en D66 weliswaar de verkiezingen gewonnen, maar moet er nu echt iets gebeuren. Rutte houdt het bij het advies van informateur Hamer, namelijk dat de inspanningen nu gericht moeten zijn op een minderheidskabinet, samengesteld uit een combinatie van VVD, D66 en/of CDA. 

Denk-voorzitter Farid Azarkan sluit zich daar bij aan. "Wat gaat u nu anders doen? Hoeveel informateurs gaan we nog verslijten, voor urgentie wordt omgezet in daden?" Rutte zegt dat de VVD het niet in zijn eentje kan oplossen en legt de verantwoordelijkheid ook bij andere partijen die bereid zijn te regeren. SP en Denk zijn daar niet bij. Ook Azarkan gaat in op de kritiek van Kaag aan het adres van Rutte. "Dat waren geen dolkstoten, maar ze heeft gewoon de hele bestekla in z'n rug gemieterd."

(Wendelmoet Boersema)

PVV-leider Geert Wilders slaat Rutte met de kritiek om de oren, die Sigrid Kaag maandagavond in haar HJ Schoolezing ventileerde. "U kreeg zes messen in uw rug! Dat wordt toch nooit meer iets tussen jullie? Kaag maakt u uit voor rotte vis!", aldus Wilders. 

Rutte zegt dat hij besloten heeft geen commentaar te leveren op de uitlatingen van Kaag. Zij zei onder andere dat politici 'lessen te leren hebben op het gebied van menselijkheid, betrouwbaarheid, openheid en effectief bestuur'. Dat was ook een duidelijke verwijzing naar Rutte, net als de sneer dat leiderschap iets anders is dan 'regelen en ritselen zonder visie'. Voor Wilders is het aanleiding voor een lange tirade dat het niets meer wordt. Rutte houdt daarentegen vol dat hij genoeg aanknopingspunten ziet in het stuk dat de VVD samen met D66 heeft geschreven in de zomer. Hij noemt ook een plek in de oppositie 'zeer eervol'. "Mijn belang is niet het Torentje, mijn belang is Nederland".   

(Wendelmoet Boersema)

Zijn naam circuleerde al even in de pers en vorig informateur Mariëtte Hamer adviseerde ook een nieuwe informateur van VVD-huize te benoemen. Maar het is nog niet zeker dat de Kamer Johan Remkes straks benoemt tot opvolger van Hamer. Dat is aan de Kamer, benadrukt voorzitter Bergkamp. Beide linkse partijen PvdA en GroenLinks zouden tegen willen stemmen.

Van alle achttien fracties en groepen in de Kamer voeren de voorzitters vandaag het woord bij dit belangrijke debat, behalve Thierry Baudet. Zijn collega Pepijn van Houwelingen valt voor hem in. 

Mark Rutte begint meteen met het indienen van een motie, om oud-minister en huidig waarnemend commissaris van de Koning in Limburg Remkes voor te dragen. In de motie staat ook dat een minderheidskabinet nu in beeld komt. Er wordt vandaag nog over gestemd.  

(Wendelmoet Boersema)

De Tweede Kamer komt vandaag voor het eerst bijeen in het nieuwe, tijdelijke onderkomen van het parlement. In de plenaire zaal van het voormalige gebouw van het ministerie van buitenlandse zaken zal het gaan over de voortgang – en ongetwijfeld over het gebrek daaraan – van de huidige kabinetsformatie. 

Ook zal Johan Remkes door de Kamer officieel wordt aangesteld als informateur. Hij volgt daarmee Mariëtte Hamer op, die vorige week haar eindrapport inleverde waarbij zij haar zorgen uitte over de huidige verhoudingen tussen de partijen die het moeten gaan doen.

Nadat GroenLinks en PvdA bereid waren tot intensieve samenwerking, bleek dat voor de VVD en CDA toch niet voldoende. Een kabinet over links werd, ruim vijf maanden na de verkiezingen, alsnog geblokkeerd. Met Johan Remkes begint het formatieproces dan ook grotendeels opnieuw.

D66-leider Sigrid zette maandagavond de verhoudingen op scherp door in de HJ Schoo-lezing uit te halen naar VVD-fractievoorzitter Mark Rutte: degene met wie ze de afgelopen maanden een voortrekkende rol in de formatie speelde.

Volg hier het debat over de formatie.