Formatie
Informateur Hamer zet Rutte en Kaag aan het werk; half augustus begin van echte onderhandelingen
VVD-leider Mark Rutte en D66-collega Sigrid Kaag werken de komende weken aan een document dat moet uitmonden in een regeerakkoord. Half augustus kunnen dan de echte onderhandelingen beginnen, met partijen die aan willen schuiven.
De ‘koudwatervrees’ bij de politieke partijen moet verdwijnen, vindt informateur Mariëtte Hamer. Drie maanden na de verkiezingen is een echte, inhoudelijke kabinetsformatie nog altijd niet begonnen.
Hamer bood dinsdag haar eindverslag als informateur aan bij Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Het goede nieuws: het maken van een breed gesteund plan om Nederland uit de coronacrisis te halen is gelukt. Ook doet Hamer voorstellen voor herstel van de democratische rechtsorde, die onder meer door het toeslagenschandaal ernstige averij opliep.
Het slechte nieuws is dat Hamer de vraag wie met wie wil regeren nog niet kan beantwoorden. Iedere poging daartoe strandde op blokkades van mogelijke coalitiepartners. Om de boel vlot te trekken wil Hamer dat VVD-leider Rutte en D66-leider Sigrid Kaag de komende weken hun plannen op papier te zetten. VVD en D66 - beide winnaars van de verkiezingen - zijn in elke combinatie nodig voor een meerderheidscoalitie.
De zes partijen die in principe bereid zijn te regeren (VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie) konden zich in dit voorstel van Hamer vinden. Dat Rutte zo’n stuk alleen zou schrijven, was uitgesloten gezien de motie van wantrouwen die hij begin april kreeg, ook van D66 en CDA. Een ‘motorblok’ van drie mét het CDA zou op weerstand zijn gestuit van beide linkse partijen. Voor het CDA komt de relatieve rust als geroepen. Hoekstra wacht begin juli een zware eigen evaluatie van het verkiezingsverlies.
Rutte en Kaag hebben Hamer gevraagd het proces verder te begeleiden. De Tweede Kamer moet haar dan woensdag, tijdens het debat over het eindverslag, wel herbenoemen.
Hamer: Rutte en Kaag moeten de lijnen openhouden met de andere vier
Andere partijen kunnen zich dan later op basis van het stuk van Rutte en Kaag bij hen aansluiten. Hamer schrijft dat ‘half augustus coalitieonderhandelingen met deze partijen kunnen worden gevoerd’. Rutte en Kaag doen er volgens Hamer verstandig aan ook de komende weken ‘de lijnen open te houden’ met de andere vier.
De grote vraag is wát Kaag en Rutte precies op papier gaan zetten. Het mag geen dichtgetimmerd regeerakkoord zijn, maar moet politiek gezien verder reiken dan de zeven thema’s die de informateur al selecteerde, zoals ‘inclusieve samenleving’ en ‘verduurzaming’. Hun stuk moet lezen als een uitnodiging naar minstens twee van de vier partijen CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie, zonder dat één van hen zich bij voorbaat uitgesloten weet.
Het strijdtoneel verplaatst zich dus naar het duo Rutte-Kaag, dat tegelijkertijd het land demissionair bestuurt als premier en minister van buitenlandse zaken. Een meerderheidscoalitie blijft het uitgangspunt van D66 (en van Hamer). De VVD (en ook het CDA) kan leven met een minderheidsvariant. De ChristenUnie liet al eerder weten dat het zo’n minderheidskabinet zou willen steunen, als andere opties wegvallen. Rutte ziet het meest in een doorstart van het huidige kabinet. Dat zou voor de grote winnaar van de verkiezingen Kaag flink slikken zijn.
De ChristenUnie heeft dus - haast ongewild - een sleutelpositie de komende weken, meer nog dan de beide linkse partijen PvdA en GroenLinks.
Nog geen zicht op een coalitie
Hamer begon op 12 mei aan haar opdracht. Ze moest ook de problemen inventariseren die niet kunnen wachten op een nieuw kabinet. Haar eerste deadline op 6 juni haalde ze niet. Inmiddels zijn er meer dan vijf weken voorbij en is er nog geen enkel zicht op een coalitie.
Hamer zegt ter verdediging dat ze bij haar start als informateur een ‘complexe, politieke situatie’ aantrof. Het Binnenhof trilde nog na vanwege de rel rond de ‘Omtzigt functie elders'-notitie en de vrijgegeven notulen uit de ministerraad. “Er had een soort ontploffing plaatsgevonden.”
Desondanks is Hamer hoopvol dat deze volgende stap het proces lostrekt uit het moeras. “In Nederland is een formatie zelden een romantische aangelegenheid.”
Sigrid Kaag ziet de opdracht van Hamer als een ‘tussenstap op weg naar een meerderheidscoalitie’, schrijft ze in een verklaring die maandagavond op de D66-site is gepubliceerd. De D66-leider is nog steeds voorstander van een ‘brede coalitie vanuit het midden’. Kaag is bereid daarvoor te praten met de andere zes partijen, ook met de ChristenUnie, waar D66 aanvankelijk weinig zin in had. De VVD heeft een uitgesproken voorkeur voor een doorstart van de huidige coalitie, met het CDA en de ChristenUnie.
Of andere partijen zich straks willen aansluiten bij VVD en D66 is onzeker. Hamer, op de vraag of haar gekozen strategie een gok is: “Ach, het hele politieke leven is een gok.”
Lees ook:
CDA-perikelen doen de liefde tussen PvdA en GroenLinks alleen maar opbloeien
De problemen bij het CDA maken de linkse vriendschap alleen maar sterker. PvdA en GroenLinks gebruiken de lange weken waarin informateur Mariëtte Hamer aan het zwoegen is, voor het verder aanhalen van de banden.
Is het CDA wel stabiel genoeg om te regeren?
Pieter Omtzigt heeft het CDA in grote verlegenheid gebracht met een messcherpe aanklacht in 76 pagina’s tegen zijn eigen partij. De vraag is of het tussen de partij en Omtzigt nog wel goed komt. En is het CDA wel stabiel genoeg voor de potentiële coalitiepartners VVD en D66?
