Het Poolse PiS is omstreden, maar zal opnieuw de verkiezingen winnen

De Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid stevent af op een klinkende verkiezingsoverwinning, komende zondag. Voor veel kiezers wegen de uitgebreide sociale programma’s zwaarder dan alle kritiek op de controversiёle regering.

Krzysztof Olpinski lacht breeduit als hem gevraagd wordt hoe het met hem gaat. “Uitstekend. Over een week mag ik met pensioen.” Hij werkte jarenlang bij een brandstofgroothandel, maar nu wordt hij 65. Dankzij de verlaging van de pensioengerechtigde leeftijd mag hij stoppen met werken. Zijn echtgenote Maria ging hem voor toen ze 60 werd.

Regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) had beloofd de verhoogde pensioenleeftijd, ingevoerd door de vorige regering, terug te draaien. En ze kwam haar belofte na, ondanks waarschuwingen dat het pensioenstelsel onbetaalbaar wordt door de vergrijzing. Vooralsnog is daar niets van te merken. “De economie groeit”, zegt Olpinski. “De oppositie zoekt spijkers op laag water.”

PiS-leider Jaroslaw Kaczynski beloofde zelfs een dertiende maand voor gepensioneerden. En opnieuw hield hij woord. “Ik heb mijn dertiende maand gekregen en mama ook”, zegt Maria Olpinska met een glimlach naar haar 94-jarige moeder.

Adellijke afkomst al lang geen synoniem voor rijkdom

In huize Olpinski gaan de muren verscholen onder antiek en schilderijen. Een voorvader die voor de oorlog locoburgemeester van Warschau was, kijkt trots de woonkamer in. Boven de inzethaard hangen een familiewapen en een sabel. “God, eer en vaderland, dat is het motto waarvoor Polen eeuwenlang hebben gestreden”, verduidelijkt de heer des huizes. Maar adellijke komaf is al lang geen synoniem meer voor rijkdom. Daarom is het zeer welkom dat de regering niet alleen ‘patriottisme’ propageert, maar ook uitgebreide sociale programma’s optuigt. “De oppositie riep hard dat er geen geld voor was, maar dat blijkt niet waar te zijn. Ons leven en dat van onze kinderen wordt beter”, meent Olpinski.

Zijn dochter Malgorzata beaamt dat. Haar echtgenoot is beroepsmilitair, een baan die stabiliteit biedt, maar zeker geen vetpot is. Ze is dan ook blij met 500+, de 500 zloty kinderbijslag die de PiS-regering heeft ingevoerd. Haar twee kinderen krijgen samen bijna 250 euro per maand. “We kunnen ons meer permitteren, bijles voor de kinderen, sparen voor vakanties. Het is een behoorlijke aanvulling op onze begroting.” En dan is er ook nog de bijdrage aan het begin van elk nieuw schooljaar: zo’n 75 euro per kind. De prijzen zijn weliswaar gestegen sinds 500+ werd ingevoerd, constateert ze, maar per saldo is het positief.

Want ook de lonen stijgen. “Naar Nederland of naar Duitsland gaan voor seizoenswerk loont steeds minder, want de kosten van levensonderhoud zijn daar hoger”, weet vader Olpinski. “Veel Polen keren terug uit het buitenland, ook omdat het hier veiliger is”, vult de dochter aan. “Van kennissen horen we dat je in Duitsland ‘s avonds beter niet de straat op kunt gaan door al die immigranten die ze hebben binnengehaald.”

De PiS-regering heeft zware kritiek te verduren, zowel in eigen land als binnen Europa. Maar de Olpinski’s zijn het erover eens dat in die strijd PiS het meest geloofwaardig is. “Want dit is de eerste regering die haar beloftes nakomt.” En het zijn mooiere beloftes dan die van hun liberale voorgangers. “Als de ene partij water en droog brood belooft en de andere partij brood belegd met boter en ham en daarbij chocolademelk, dan stem je natuurlijk op die tweede. Dat is toch logisch?” Veel Polen zijn dat roerend met hem eens, getuige de peilingen.

Bij de oppositie heerst een bedrukte sfeer

In het hoofdkwartier van de oppositie heerst een bedrukte sfeer. Een norse receptioniste, stug zwijgende medewerkers en een parlementariër die de moed erin probeert te houden. “Ik blijf geloven dat we nog kunnen winnen”, zegt Jaroslaw Urbaniak, namens het Burgerplatform lid van de begrotingscommissie in het parlement. Tegen beter weten in, want PiS stevent met ruim 40 procent van de stemmen regelrecht af op nog eens vier jaar regeren. Het Burgerplatform dat samen met kleinere partijen een ‘burgercoalitie’ heeft gevormd, blijft steken tussen 20 en 30 procent.

Niets lijkt PiS nog de zege te kunnen ontnemen. Ondanks de kritiek dat de partij rechtbanken onder politiek toezicht plaatst en ondanks een niet aflatende reeks van schandalen, waarbij PiS-politici en partijfunctionarissen te kijk worden gezet door de media: de chef van het financieel toezicht wegens afpersing, een minister van financiën wegens belastingontduiking, PiS-leider Kaczynski wegens bedrog, de baas van de nationale bank wegens nepotisme, een onderminister van justitie wegens haatdragende taal, oud-premier Beata Szydlo wegens machtsmisbruik en premier Mateusz Morawiecki wegens leugens. Maar in de peilingen geeft PiS geen krimp.

“Dat is angstaanjagend, want het gaat om personen in topfuncties. In andere landen zouden dat ernstige vergrijpen zijn, maar bij ons gebeurt het gewoon”, zegt Urbaniak, alsof hij het nog altijd niet kan geloven.

Zaken worden niet opgehelderd en verdwijnen in de doofpot van het openbaar ministerie dat onder straffe leiding staat van een politicus uit het PiS-kamp. Intussen lanceert de staatstelevisie – onder even straffe leiding van een andere PiS-politicus – alternatieve affaires. “Ze dekken schandalen handig toe met pseudo-schandalen”, zegt Urbaniak. “Ze creëren infomatieruis en daarmee chaos in de hoofden van mensen.”

Als de (des)informatiemachine het schild is van PiS, dan is de sociale politiek het zwaard waarmee de oppositie in de hoek wordt gedreven. Het invoeren van de kinderbijslag heeft de armoede substantieel teruggedrongen. De oppositie heeft het nakijken. “Het bal is in volle gang. Iemand moet achteraf de rekening betalen”, sombert Urbaniak.

Maar zijn boodschap dat een regering in tijden van hoogconjunctuur moet sparen voor slechtere tijden, klinkt abstract in een land waar economie geen schoolvak is. Verzet tegen 500+ is politieke zelfmoord, dus dat heeft de oppositie opgegeven.

Overschatting met een factor tien

Dat was drie jaar geleden anders, herinnert hoogleraar economie Elzbieta Maczynska zich. “Toen de kinderbijslag werd ingevoerd riep de oppositie dat er geen geld was en dat het tekort tot 25 miljard euro zou oplopen. In 2018 bedroeg het tekort 2,5 miljard euro; een overschatting met een factor tien.”

Maczynska daalt voor het interview even af uit het glazen hoofdkwartier van PKO BP, de grootste bank van Polen, waar de staat de dienst uitmaakt. De PiS-regering verving bijna de hele raad van commissarissen, maar Maczynska mocht blijven. Ze benadrukt dat ze geen lid is van een politieke partij, maar als het gaat om sociaal beleid is ze het gewoon met de regering eens. “Een lege zak kan niet rechtop staan. Iemand die in armoede leeft, kan niet deelnemen aan het maatschappelijke leven. Hij verwaarloost niet alleen zichzelf, maar ook zijn kinderen.”

Ook de jongste belofte van PiS-leider Jaroslaw Kaczynski kan haar goedkeuring wegdragen. “Ik weet niet of het minimumloon zo snel moet stijgen als de regering wil, maar dat het omhoog moet, staat vast.” Lage lonen remmen de consumptie, zetten mensen aan tot emigratie, blokkeren automatisering en dus een hogere arbeidsproductiviteit, zegt ze. Kaczynski belooft dat het minimumloon, nu ruim 500 euro bruto, binnen vier jaar bijna zal verdubbelen. Hij klinkt geloofwaardig, met een economische groei van ruim 4 procent en een sluitende begroting voor 2020.

Een lot uit de loterij

Maar volgens Leszek Balcerowicz is dat schone schijn. Hij vat het fenomeen PiS samen met een Engels zinnetje: “Bad guys with good luck. Het ergste wat een land kan overkomen.” Begin jaren negentig was Balcerowicz minister van financiën. Geprezen als ‘vader’ van het Poolse kapitalisme en verguisd als harteloze neoliberaal. Puntsgewijs legt hij uit dat PiS gewoon mazzel heeft gehad. “Een: de economie in de EU trok aan. Twee: door de Russische agressie tegen Oekraïne is het aantal immigranten uit dat land verdubbeld. Dat leverde zeker een half procent extra groei op. Drie: de structuur van de Poolse economie verandert: mensen stromen uit de landbouw naar de diensten en industrie, sectoren die meer toegevoegde waarde leveren.”

Stuk voor stuk geen verdiensten van de regeerders. De uitbouw van sociale voorzieningen is op termijn onhoudbaar, gaat hij verder in een zaaltje op de Handelshogeschool van Warschau, de bekendste economische universiteit van het land. “Als je een lot uit de loterij wint kun je er niet van uitgaan dat je voortaan elk jaar zoveel geluk zult hebben.”

Balcerowicz is de drijvende kracht achter het Forum voor Burgerontwikkeling (FOR) dat ‘regeringspropaganda’ wil bestrijden met doortimmerde rapporten, samengevat in begrijpelijke taal. Zo becijferde FOR dat het tekort op de begroting in werkelijkheid 1,3 procent bedraagt. PiS rekent zich rijk met een eenmalige heffing op gespaard pensioengeld, legt Balcerowicz uit. “Het is gewoon roof.”

Met dat geld worden sociale programma’s gefinancierd, waarmee PiS de bevolking rustig houdt, terwijl de partij zich meester maakt van de staat, meent hij. “Lang niet iedereen begrijpt dat het overnemen van de rechtbanken leidt tot een dictatuur. Er zijn heel veel mensen die het beter hebben gekregen en die daar genoeg aan hebben.”

Voor het Europese Hof in Luxemburg lopen enkele zaken tegen Polen, aangespannen door de Europese Commissie die Warschau ervan beschuldigt de rechtsstaat te ondermijnen. Internationaal trekt dat veel aandacht, maar in de verkiezingscampagne speelt het geen hoofdrol. Rechtbanken zijn voor veel kiezers een ver-van-mijn-bedshow.

Daarom richt de oppositie de aandacht op iets anders: noodlijdende overheidsdiensten. Zowel in het onderwijs,als in de gezondheidszorg braken de afgelopen jaren stakingen uit, maar zowel artsen als leraren delfden het onderspit.

Het zinkend schip niet verlaten

Michał Matuszewski was vijf dagen in hongerstaking. De 30-jarige arts werkt op de eerste hulp van een streekziekenhuis in Siedlce, honderd kilometer ten oosten van Warschau. Het is elke dag opnieuw een drama, want de spoedafdeling is het putje waar patiënten samenstromen die nergens terechtkunnen.

“Oncologische en cardiologische patiënten die een jaar moeten wachten op een specialist en dan maar bij ons aankloppen”, vertelt de jonge arts. Veel kan de eerste hulp niet voor ze doen. Net zo min als voor oude mensen die door hun familie worden afgeschoven. “De familie kan of wil niet meer voor ze zorgen en dus brengen ze opa of oma maar naar het ziekenhuis. Dat is een traumatische ervaring voor deze mensen.”

De media berichten regelmatig over patiënten die op de gang bivakkeren en over afdelingen die worden gesloten omdat onderbetaalde artsen vertrekken. “Veel collega’s geven het op en willen weg”, zegt Matuszewski. Hij kon zelf in Maastricht aan de slag, maar besloot in Polen te blijven. “Ik kan niet tegen het idee dat ik het zinkende schip zou verlaten. Ik wil dat het híer beter wordt.”

Hij is een dag in Warschau voor overleg van de regionale artsenkamer. Staken leverde niks op. “De minister komt de gemaakte afspraken gewoon niet na.” De schulden van ziekenhuizen zijn de afgelopen jaren explosief gegroeid. Daarom grijpen de artsen de verkiezingen aan voor hun noodkreet. “Polen is een ziek land”, roepen rode posters de voorbijgangers toe vanachter de ramen van de regionale artsenkamer. Onder deze leus staat op elke poster een voorbeeld: “Het enige grote land in Europa waar steeds meer mensen sterven aan borstkanker.” “84 procent van de kinderen heeft cariës.” “Polen geeft de helft minder uit aan gezondheidszorg dan het EU-gemiddelde.” “Kinderen met hartklachten wachten twaalf maanden op een specialist.” “2,4 artsen per duizend inwoners: het laagste in de EU.”

De artsen benadrukken dat ze zich niet met politiek inlaten. Hun noodkreet is gericht aan alle partijen, ongeacht politieke kleur. “We willen dat politici eindelijk met serieuze plannen komen om de problemen in de gezondheidszorg op te lossen.”

PiS-leider Kaczynski reageerde dit weekeinde met een nieuwe belofte: “Polen krijgt gezondheidszorg op het allerhoogste wereldniveau.”

Lees ook:

De Poolse politiek lijkt verwikkeld in een oorlog tussen de geslachten

Poolse jongeren zijn niet bijster geïnteresseerd in politiek. Zij die dat wel zijn, lijken verwikkeld in een oorlog tussen de geslachten. Extreem-rechts is een zaak van jonge mannen. Jonge vrouwen daarentegen zijn liberaler, linkser en meer pro-EU.