Het is tijd om kleur te bekennen in de zaak Arib, voor alle 150 Kamerleden

De Tweede Kamer is voor velen jarenlang geen veilige werkomgeving geweest – en eigenlijk nu nog steeds niet. Die stevige, bijna onwerkelijke conclusie van de vrijdag afgetreden griffier Simone Roos zal komende weken hard blijven nadreunen in de gangen van het tijdelijke parlementsgebouw. De aanklacht is een politieke schandvlek: volksvertegenwoordigers maken niet alleen beleid, maar horen ook het goede voorbeeld te geven. Afgelopen weken, maanden en jaren was telkens het tegenovergestelde het geval.

Het gebrek aan sociale veiligheid bereikte vrijdagmiddag het kookpunt, toen het voltallige managementteam van de Tweede Kamer opstapte. Daarin zit de ambtelijke top van het parlement, met aan het hoofd griffier Roos. De brief waarin zij het vertrek aankondigt van alle zeven teamleden leest als een hartenkreet. “Als werkgever moet ik een sociaal veilige werkomgeving kunnen bieden”, schrijft Roos. “Mijn conclusie is dat dit niet (meer) mogelijk is. Ik kan en wil hier niet langer verantwoordelijkheid voor dragen.”

Politieke bemoeienis

Met het ontslag van onder meer de griffier, directeur Huisvesting, leiding van de Stafdienst en de huisjurist is de Tweede Kamer ambtelijk onthoofd. Het is een ongekende stap die laat zien hoe groot de wanhoop was bij betrokken medewerkers.

De bestuurlijke chaos vindt zijn oorsprong in het onderzoek naar oud-Kamervoorzitter Khadija Arib, die gedurende vijf jaar met harde hand leiding zou hebben gegeven. Die signalen ‘zijn bevestigd’ door het managementteam, aldus Roos. “Het instellen van een feitenonderzoek vloeit voort uit de wettelijke verplichtingen die ik als werkgever van de ambtenaren van de Tweede Kamer heb.”

Het steekt Roos dat zoveel mensen zich recent met dat onderzoek hebben bemoeid. De onrust is ‘voor een groot deel politiek ingegeven’, meent ze. Ook ‘een deel van de media en een aantal wetenschappers’ zouden daaraan hebben bijgedragen. “Hiermee heb ik, als werkgever, grote moeite. Een dergelijk onderzoek dient plaats te vinden in rust en veiligheid voor alle betrokkenen en mag geen onderdeel zijn van een politiek schaakspel.”

Khadija Arib

Hoe kon het zo misgaan? Het Nederlandse debat over sociale veiligheid kwam afgelopen jaren in een stroomversnelling terecht. Lange tijd bleef de Tweede Kamer buiten schot, maar dat bleek uitstel van executie. Want niet alleen bij specifieke politieke fracties, ook rond de leidinggevende top van het parlement was het werkklimaat jarenlang onveilig. Daarbij speelde in het bijzonder het optreden van oud-Kamervoorzitter Khadija Arib een negatieve rol, meldde NRC. Er zou tijdens haar voorzitterschap van 2016 tot 2021 sprake zijn geweest van een ‘schrikbewind’.

Vooral ambtenaren waren het slachtoffer van Aribs manier van leidinggeven. Interventies en andere pogingen om de PvdA-politica met haar gedrag te confronteren, bleken vergeefs. Daarom trok de hoogste ambtenaar, griffier Roos, aan de bel bij het presidium. Dat is een verzameling van zo’n negen parlementariërs die de dagelijkse leiding hebben over de Tweede Kamer – het politieke deel.

Aanvankelijk hoefden ambtenaren ook van deze groep Kamerleden geen heil te verwachten. Maar na nieuwe klachten stelde het presidium deze zomer alsnog een onderzoek in naar het optreden van Arib tijdens haar voorzitterschap.

Kan Vera Bergkamp aanblijven?

Het voornemen dat onderzoek stil te houden, mislukte faliekant. Sindsdien is het besluit onderwerp van hoog oplopend politiek debat. Daarbij speelt ook Vera Bergkamp een belangrijke rol: zij is als huidig Kamervoorzitter het gezicht van het presidium. Diverse Kamerleden uitten afgelopen weken kritiek op haar functioneren, ze eisen dat het onderzoek direct wordt stopgezet. Volgens de critici moet het niet alleen over Arib gaan, maar ook over de rol van het presidium en Bergkamp zélf. In dat geval, zeggen Kamerleden, kan het presidium niet aanblijven als opdrachtgever van datzelfde onderzoek.

Bergkamp krijgt ook verwijten van griffier Roos. Ze noemt het in haar afscheidsmail ‘onaanvaardbaar dat ambtenaren in een publiek en politiek debat worden getrokken’. Bergkamp had volgens haar meer moeten doen om dat te voorkomen. “Ik betreur het dat de politieke leiding hier, ondanks mijn indringende verzoeken, te weinig actie op lijkt te hebben genomen.”

De problemen voor Bergkamp werden zaterdag nóg groter, toen ook de ondernemingsraad van de Tweede Kamer het vertrouwen in haar opzegde. Volgens OR-voorzitter Michel Meerts heeft ‘de politieke top’ volledig afgedaan bij de ambtenarij. “Ik denk niet dat Bergkamp de scherven nog zou kunnen lijmen”, zei Meerts tegen Nieuwsuur. “De schade is te groot.” Inmiddels is de OR door het presidium uitgenodigd voor een gesprek over de klachten, meldt een woordvoerder van de Tweede Kamer.

Kamer moet kiezen

Toch is Bergkamp vooralsnog resoluut: ze blijft aan als Kamervoorzitter en het onderzoek naar Arib gaat door. “Voor mij staat één ding bovenaan: dat alle medewerkers zich veilig moeten voelen. Waarom zouden wij, als Tweede Kamer, geen onderzoek doen als er meldingen zijn?”

Bergkamp baalt van het ‘gelek, gekonkel en de nare berichten’ over het onderzoeksproces. Daarom zet ze Tweede Kamerleden voor het blok: het parlement moet komende week zélf uitspreken of het onderzoek nog kan doorgaan. Hoe dat precies moet, maakt de Kamervoorzitter maandag bekend – mogelijk dient ze een motie in waarover de 150 parlementariërs moeten stemmen.

Maar hoeveel autoriteit heeft een onderzoek nog dat zó politiek beladen is? Zelfs als een ruime Kamermeerderheid zich deze week aan Bergkamps zijde schaart, lijkt interne rust mijlenver weg. Voorlopig moet Nederland het doen met een parlement zonder ambtelijke top, geleid door een wankele Kamervoorzitter, en met een onveilig werkklimaat.

Lees ook:

Bergkamp legt de bal bij de Kamer: onderzoek naar Arib moet doorgaan

Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp verbindt haar lot aan het doorgaan van een onafhankelijk onderzoek naar oud-Kamervoorzitter Khadija Arib. Volgens Bergkamp moet dat onderzoek doorgaan. Zij wil daarvoor expliciete steun horen van de Tweede Kamer.