Voor het CDA dreigt bij de Provinciale Statenverkiezingen een historisch verlies, eerst in de provincies, en daarna in de Eerste Kamer. Maar vreemd genoeg zijn de christendemocraten er helemaal niet somber over. In de partij heerst zelfs de overtuiging dat het CDA weer zal herrijzen.
Opgewekt voert een groepje CDA’ers campagne op deze zonnige dag in het Gelderse Elst. Terwijl volgens de peilingen die ochtend het CDA juist in deze provincie meer dan gehalveerd lijkt te worden. In de traditionele CDA-provincie staan dit keer ook maar weinig campagneborden voor deze partij op het boerenerf.
Maar de campagnevoerders laten zich niet uit het veld slaan. “We gaan niet de sfeer verpesten”, grapt Statenlid Daisy Vliegenthart. “Het zijn maar peilingen. Het kan ook nog meevallen.”
Gedeputeerde Peter Drenth zwijgt. Hij heeft zich als lijsttrekker vandaag in fel CDA-campagnegroen gestoken, maar het winkelende publiek is niet bijster geïnteresseerd in de christendemocratische boodschap. Een passant roept dat hij ‘zeker niet’ op het CDA gaat stemmen, omdat het ‘een zooitje’ is in Den Haag.
Verkiezingen komen net te vroeg
In de partij ontkent niemand dat dit het zwaarste verkiezingsjaar ooit gaat worden voor de 43 jaar oude partij. Het CDA gaat op 15 maart zijn trouwe kiezers van het platteland aan nieuwkomer BBB verliezen, vanwege de stikstofcrisis. Maar het is een drama dat CDA’ers al mijlenver zagen aankomen.
Dat betekent niet dat de toekomst van de partij op het spel staat, vinden de meeste christendemocraten. Ze voorspellen, of hopen, dat deze BBB-kiezers straks opnieuw teleurgesteld raken. En dat de oud-CDA’ers dan terugkeren naar de partij.
Er is de afgelopen twee jaar ook hard gewerkt om de partij te herbronnen en af te komen van het VVD-light-imago. De landelijke fractie heeft met het Wetenschappelijk Instituut een moderne christendemocratische visie uitgewerkt voor de landbouw, het klimaat, het gezin en de samenleving. Inhoudelijk is het CDA er klaar voor, zo heet het in Den Haag.
Alleen, vinden veel CDA’ers, komen deze verkiezingen net te vroeg om het nieuwe CDA al goed uit te dragen. Bovendien heeft de partij altijd moeite met een gepolariseerde campagne. De provinciale lijsttrekkers riepen recent in een opiniestuk in de Telegraaf de landelijke politiek op te stoppen met ‘polariseren’, omdat dat de stikstofcrisis niet oplost. Een gewaagde strategie, zo’n genuanceerde boodschap. Het compromisbereide verhaal van de christendemocraten dreigt verloren te gaan in het campagnegeweld van politici die jip-en-janneketaal spreken en van alles beloven.
Harde afrekening met het landelijke beleid
Gedeputeerde Drenth liep afgelopen jaar wel de zaaltjes plat in zijn provincie, om over de stikstof- en natuurproblemen te praten. Hij kreeg de natuurorganisaties, de boeren en de jongeren zelfs aan tafel om gezamenlijk een ‘levensvatbaar’ toekomstplan voor Gelderland te maken, en zo uit de stikstofcrisis te komen. Dat plan ligt er nu, en moet uiterlijk 1 juli in Den Haag worden ingeleverd.
Maar hij wacht op Den Haag, dat duidelijkheid moet geven, en op geld om de boeren uit te kopen. De Haagse politiek zit vooral de oplossingen in de weg, vindt Drenth. Het is nu zelfs onduidelijk of hij wel terugkeert als gedeputeerde, als het CDA halveert. Al vinden vriend en vijand dat hij zo’n afstraffing niet heeft verdiend. In Gelderland beschouwen ze het vooral als een harde afrekening met het landelijke beleid.
Oud-wethouder Jan van Baal van Overbetuwe zegt dat er op de Gelderse BBB-lijst best veel ex-CDA’ers en voormalig VVD’ers staan. Maar de regionale Land- en Tuinbouworganisatie (LTO-Oost) vindt dat de gedeputeerde zijn stikstof- en natuurplan ook moet gaan uitvoeren. Van Baal: “Zij willen dat Drenth terugkeert. Daarom plakken ze ook CDA-posters”. Er zijn zelfs BBB’ers die al hebben gesuggereerd dat hij straks maar namens hún partij gedeputeerde moet worden. Zover is het al. Maar dat gaat hij zeker niet doen, zegt Drenth.
Jonge kandidaten moeten CDA weer ‘kleur op de wangen’ geven
Het CDA is niet alleen inhoudelijk vernieuwd. De partij heeft ook de deur wijd opengezet voor een nieuwe generatie CDA’ers. Overal staan er jonge enthousiaste kandidaten op de lijsten. Zij helpen de partij bij de tijd te brengen, zoals ook jonge Kamerleden als Derk Boswijk, Henri Bontenbal, Inge van Dijk en Anne Kuik doen. Zij geven het CDA weer ‘kleur op de wangen’, hoopt de partijleiding.
De 21-jarige student politicologie, Thomas Steenkamp, staat voor Gelderland op de lijst. En zijn oudere broer Joris is voor de Eerste Kamer gekandideerd. Het zijn de kleinzoons van de founding father van het CDA, Piet Steenkamp. Thomas is een enthousiast campagnevoerder. “Laat Peter zijn karwei afmaken”, zegt hij verwijzend naar de verkiezingsleus waarmee Ruud Lubbers in 1986 CDA-premier werd. Waarom die leus niet voor Drenth gebruiken? Steenkamp: “Dan voeren we campagne voor één persoon. En dat past niet bij het CDA. Niet meer.”
Steenkamp en de 24-jarige CDA-fractieleider Vince van Ooijen van de gemeente West Maas en Waal vinden het jammer dat stikstof zo domineert. “Daar valt als CDA geen punten op te scoren.” Het stikstofkaartje dat het kabinet in juli presenteerde, dat leek te suggereren dat in sommige gebieden alle landbouw moest verdwijnen, is een grote fout geweest, zegt Van Ooijen. “Achteraf is het makkelijk sorry zeggen. Maar we gaan nu gewoon verliezen, dat weten we. En laat degenen die het beter weten het dan maar gaan doen. Laat het maar zien. Dan kijken we over vier jaar wel weer verder.”
Met een groene bus de dorpen langs
Deze jongeren zijn helemaal niet somber over het CDA na 15 maart. “Dan gaan we gewoon verder, met minder geld en nog meer creativiteit”, zeggen ze vrolijk. Dat het lukt terug te keren hebben zij bewezen in West Maas en Waal. “We wonnen hier vorig jaar als CDA, na twaalf jaar oppositie, met een inhoudelijke campagne”, zegt Steenkamp trots.
Het zijn cruciale verkiezingen voor het CDA. Maar in Gelderland voert de partij toch een campagne zoals altijd. Speerpunt is hier ook de leefbaarheid op het platteland. Het campagneteam rijdt daarom met een mosgroene bus langs de dorpen. Als het busje aankomt bij de Maasveer in de gemeente West Maas en Waal, blijken onderweg de CDA-vlaggetjes eraf te zijn gevallen. Het zit ook niet mee.
De leefbaarheid komt in gevaar, als de vijf pontjes over de Maas verdwijnen, zeggen wethouder Frans van Gelder en actievoerder Jan van Lent. Deze veren ontsluiten het land van Maas en Waal met de provincie Brabant. Maar het Verenfonds is eind dit jaar leeg. Gemeenten moeten nu van de provincie aantonen dat de veren nodig zijn, en uiteindelijk gaan meebetalen.
‘Zonder auto is het hier niet te doen’
Pikant detail is dat het voormalig VVD-gedeputeerde Christianne van der Wal was, die geen geld meer in de veren wilde steken. Zij is nu de stikstofminister. Van Lent vindt het ‘ongelooflijk kortzichtig’ van haar. Veren zijn gewoon openbaar vervoer. “Als die verdwijnen nemen de files op de A15 toe en moet de snelweg worden uitgebreid. Onze jongeren moeten straks 17 kilometer omfietsen om nog naar school te kunnen. Van der Wal zei: ‘dan nemen ze toch de bus’. Maar die rijdt hier helemaal niet. Het is zonder auto niet meer te doen hier.”
De leefbaarheid is ook het thema dat terugkeert tijdens een speeddate met vrijwilligers in cafe Ome Rinus in Beneden-Leeuwen. Het is moeilijk nog evenementen te organiseren bij gebrek aan vrijwilligers, en de ellenlange lijst vergunningsvoorwaarden. “Nederland wordt doodgeorganiseerd. De stupide vragen waaraan zelfs een verkeersvrijwilliger moet voldoen. Het is waanzin”, vindt vrijwilliger René den Biesen.
Het dorpsmuseum Tweestromenland met tachtig vrijwilligers heeft grote financiële problemen en voor een paar dorpskerken wordt ook dringend een andere bestemming gezocht. Maar hoe doe je dat? Drenth noemt kerk, sport en cultuur het ‘cement’ van de samenleving, en geeft allerlei tips. Hij weet ook nog wel wat ‘potjes’ bij de provincie.
Kan er geen uitzondering voor kleine evenementen worden gemaakt, vraagt een vrijwilligster? Drenth schudt zijn hoofd: “Dat kan niet, omdat Den Haag zijn zaken niet op orde heeft, en het kabinet er met de stikstof niet uitkomt. We hebben zeventig jaar steeds de grenzen opgezocht, en weggekeken. Die rekening wordt nu gepresenteerd. Daarom hebben we nu rechters die dwingend vragen wanneer we ons eens aan de wet gaan houden.”
‘Wie brengt de partijen straks bij elkaar?’
De CDA-gedeputeerde voorspelt dat de problemen alleen maar erger worden als ‘half Nederland’ gaat stemmen op BBB. “Dat is het vervelende met populisten. Die zeggen alleen: dit willen we niet. Maar daarmee is het probleem niet weg. Als BBB straks in het Gelderse bestuur komt, wat gaat ze dan doen? Die mensen hebben geen enkele bestuurlijke ervaring of netwerk. Mijn grootste zorg na 15 maart is, wie brengt de partijen weer bij elkaar?
“Straks lossen we helemaal niets meer op. Ik zie ons in een auto met 120 km per uur op een betonnen wand afrijden. We kunnen nog remmen of bijsturen. Maar zoals het debat nu wordt gevoerd, vrees ik dat we met z’n allen heel hard tegen die wand rijden. En júllie zijn degenen die straks met de brokken zitten”, zegt Drenth wijzend naar de vrijwilligers.
Vrijwilliger Den Biesen uit Boven Leeuwen knikt instemmend. Ook hij is daar bang voor. “Ik hoor iedereen overal zeggen dat ze BBB gaan stemmen. Want dan wordt het een keer goed geregeld: die zijn er tenminste voor óns, de boeren en het platteland, zeggen ze. Er valt niet tegenin te praten. Maar als BBB groot wordt, dan wordt het in de provincie, en straks in de Eerste Kamer echt een bende.”
De meningen bij het CDA zijn wel verdeeld of er nog consequenties moeten volgen uit zo’n forse nederlaag. Wat moet partijleider en minister van buitenlandse zaken Wopke Hoekstra doen? Zelf zei hij deze week zeker aan te blijven. Hij voelt zich gesteund door het partijbestuur, en de fracties in de Eerste en Tweede Kamer. Hoekstra groeit in zijn rol, zo wordt er in Den Haag gezegd.
Maar in de rest van het land klinkt ook dat andere geluid. Als partijleider blijft Hoekstra te ‘flets’, ‘te afwezig’. Hij is geen ‘boegbeeld’ en ‘enthousiasmeert’ de kiezers niet. Er zijn ook ‘genoeg’ kandidaten om zijn rol over te nemen. Thomas Steenkamp vindt wel dat Hoekstra moet blijven, maar Vince van Ooijen hoopt dat hij opstapt. “Je bent toch de coach van het CDA-team. Als het team drie verkiezingen op rij wordt afgedroogd, dan moet je je verantwoordelijkheid nemen.”
Natuur versus economie
Deze campagnedag eindigt in Doetinchem met een verkiezingsdebat. De CDA-lijsttrekker kruist voor het eerst de degens met BBB-lijsttrekker Rik Loeters. “Ik heb geen idee wat de partij voor Gelderland wil”, zegt Drenth vooraf. Loeters loopt in schouwburg Amphion opgetogen rond. Het lijkt alsof hij de verkiezingen al heeft gewonnen. Hij maakt nog snel even een selfie met zijn dorpsgenoot, de campagneleidster van het CDA.
Bij aanvang van het debat vraagt de gespreksleider of Drenth zich nog wel durft te vertonen met zulke slechte peilingen? Drenth gaat meteen rechtop zitten, en trekt zijn CDA-das goed. “Zeker”, zegt hij. De BBB-lijsttrekker vertelt de politiek te zijn ingegaan om later tegen zijn kinderen te kunnen zeggen dat hij alles heeft gedaan om de boeren te helpen. Hij heeft grote zorgen: “Waar halen wij over tien jaar ons voedsel vandaan? Wij jagen elke koe weg. Maar voor elke koe die Nederland verlaat, komen er 1,5 tot 2 koeien in het buitenland terug. Dat is ook niet goed voor het klimaat.”
CDA’er Drenth vindt dat links en rechts elkaar te veel de maat nemen. Jarenlang moest de natuur wijken voor de economie, nu wil links de natuur vóór alles stellen. “Ook links lost het probleem zo niet op. Je moet beide doen”, vindt hij.
‘Nu zitten we met de shit’
De BBB’er wil een noodwet om de stikstofregels te omzeilen. “De provincie gaat niet over wetten”, zegt Drenth. “En dit klinkt wel mooi. Maar er waren ooit twee Kamerleden, Ger Koopmans (CDA) en Diederik Samsom (PvdA), die ook met een wet de stikstofregels wilden aanpassen. En nu zitten we met de shit, omdat zo’n wet het gewoon niet haalt bij de rechter. Als we zoiets weer beloven, dan suggereren we opnieuw dat het allemaal wel wordt geregeld. Maar dat is dus niet zo. De rechters spreken dan gewoon recht.”
Het debat eindigt met de prijs voor beste debater. De jury, bestaande uit de 17-jarige Elise Wessels, kiest de politicus die jongeren het meest aanspreekt. De prijs moet worden gedeeld tussen de lokale partijkandidaat én BBB’er Rik Loeters. Ook dat nog.
Lees ook:
CDA durft weer een beetje te hopen op herstel. ‘We gaan knállen’
Het CDA beschouwt de komende verkiezingen als cruciaal. Tijdens de aftrap van de campagne hebben de CDA’ers duidelijk geen zin om treurig te zijn. ‘Nederland is niet te besturen per oneliner of per tweet.’
