Heeft Rutte III van niemand meer iets te vrezen?

“Dit is heel erg Nederland”, sprak een tevreden minister-president Mark Rutte aan het eind van twee dagen Algemene Politieke Beschouwingen. Hij zag een compleet ander debat dan anders, een nieuw hoofdstuk in de Hollandse poldertraditie van “samen de voeten droog zien te houden, van compromissen en het eens worden”.

Zelden is inderdaad het politieke jaar begonnen met zo’n constructieve sfeer. Kabinet en oppositie staan niet lijnrecht tegenover elkaar, maar zijn in gesprek. Samenwerken, luisteren en ‘zelfreflectie’ zijn nu modewoorden op het Binnenhof. De andere sfeer valt zo op, dat aan het eind van twee dagen debat veel politici zich haasten te zeggen dat de ideeënstrijd doorgaat. “Politiek is ook strijd”, waarschuwt PvdA-fractievoorzitter Lodewijk Asscher voor de zekerheid.

Met een miljardenoverschot op de begroting is samenwerken dit jaar niet zo moeilijk. Er liggen plannen waar zelfs de oppositie tevreden mee is. Maar dat is niet de enige verklaring voor de politiek nieuwe stijl die zich aankondigt.

De bal ligt in het midden

De bal ligt al langer terug in het politieke midden. De oude middenpartijen VVD, CDA en PvdA staan bovenaan in de peilingen; kiezers waarderen de compromissen weer. Partijen zien dat. Ze spelen de bal met graagte rond, sportiever dan eerst. Daar is gelegenheid voor, omdat er komend jaar geen verkiezingen zijn. In deze relatief rustige periode gaan de nieuwe, jonge fractievoorzitters van CDA, VVD, D66 en SP op zoek gaan naar een eigen profiel. Bij CDA en D66 wordt een nieuwe lijsttrekker gezocht, wat gepaard gaat met discussies over de koers.

Bijna alle partijen doen mee aan de constructieve stijl van 2019. GroenLinks belooft te stoppen met ‘scorebordpolitiek’. Het CDA zoekt samen met de oppositie naar een alternatief voor het leenstelsel. De VVD wil nadenken over een SP-voorstel voor winstdeling in alle bedrijven. De PvdA haalt met hulp van de coalitie geld binnen voor hogere­­ lerarensalarissen. ChristenUnie en PvdA vinden elkaar in de strijd tegen mensenhandel en gedwongen prostitutie. D66 en de SP delen wensen over de vermogensbelasting. Premier Rutte houdt een lofzang op de idealen van de sociaal-democratische oervader Wibaut­­.

Wat deze week ook zichtbaar werd, is hoe zelfs de politieke flanken de gezichten meer naar het midden richten. SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen heeft het veelvuldig over ‘samenwerken’. En zelfs de PVV klinkt anders. Geert Wilders zoekt meer dialoog met het politieke midden door het drama grotendeels achterwege te laten, bij de algemene politieke beschouwingen. Alleen Thierry Baudet van Forum voor Democratie houdt zich meer afzijdig. Forum is verzwakt door interne kwesties, een situatie die andere politieke partijen graag benutten. Het geeft hen tijd hun nieuwe posities in het midden in alle­­­ rust te bepalen.

Het gaat niet over geld, maar over rechtvaardigheid

Ook op de inhoud gaat de beweging naar het midden. Bij het zoeken naar een nieuwe koers hebben opvallend veel partijen het over een ‘eerlijke economie’, met minder marktwerking, waar burgers meedelen in de welvaart. Het politieke verhaal gaat deze week niet over de platte portemonnee, maar over rechtvaardigheid.

Bij de VVD pleit fractievoorzitter Klaas Dijkhoff voor een “economie die van zichzelf al beter werkt voor de middenklasse”. Hij heeft het opnieuw over “wederkerigheid” tussen bedrijfsleven en samenleving. Goede bedrijven doen iets terug, in plaats van “de winst te pakken waar het kan”. Dijkhoff zoekt voor de VVD een nieuw profiel, het neoliberalisme is definitief de wacht aangezegd.

Ook het CDA heeft een verhaal over minder marktwerking. CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma ziet verheugd dat “nog nooit in de Tweede Kamer zo veel partijen afscheid namen van doorgeschoten individualisme, te veel neoliberalisme en macht van de markt”. De boze burger komt in zijn verhaal niet meer voor, wel een overheid die te weinig een ‘menselijk gezicht’ toont. Hij wil de nutsspaarbank terug. En de ‘volkshuisvesting’, als beter woord dan de ‘woningmarkt’.

De linkse partijen kunnen hun geluk niet op bij zo veel gedeelde probleemanalyse van wat er scheef zit in de samenleving. “Het is me uit het hart gegrepen”, zegt Jesse Klaver van GroenLinks, die wel meteen wil weten wat het oplevert.

Niet alleen lief tegen lief

Houdt de nieuwe sfeer stand? Als de voortekenen niet bedriegen gaan oppositie en coalitie dit jaar vaker samenwerken. Dat betekent niet dat het alleen nog maar ‘lief tegen lief’ wordt, zoals sommige media deze week vreesden. Het kabinet hoeft niet bang te zijn voor een klassieke tweestrijd met de coalitie, maar heeft wel een ander probleem.

Voor premier Rutte loert het gevaar eerder van binnenuit. Hoe gaat hij zijn eigen coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie bij elkaar houden als in de Tweede Kamer nog meer partijen naar het midden kijken en er ideeën mee delen­­? Hou de kikkers dan maar eens in de wagen. De discussies binnen de coalitie springen nu des te meer in het oog. Tijdens de Algemene Beschouwingen botste het CDA hard met D66 over de boeren. Er wachten binnen de coalitie moeilijke beslissingen over de uitvoering van het Klimaatakkoord, over het stikstofprobleem, over hoe het kabinet kan afdwingen dat bedrijven de lonen verhogen. Wat als telkens één van de vier partijen liever met de oppositie samenwerkt, om een eigen wens erdoor te krijgen?

Van de oppositie heeft de coalitie weinig te vrezen, weet Rutte sinds deze week. Tevreden kan hij echter pas zijn als ook zijn eigen ploeg onderling zo constructief blijft.

Lees ook:
Het ging Rutte nog nooit zo gemakkelijk af

Een keer geen tandartsbezoek voor Mark Rutte, geen pijnlijk geboor in zijn dividendtaxplan, geen scherpe ruzies over stakende onderwijzers. Het debat over de Miljoenennota is een uur onderweg en de premier constateert haast opgelucht: ‘Ik zit hier niet bij de tandarts’.

Rutte III werpt alvast een bezorgde blik op de toekomst

De zon schijnt nog over Nederland, maar schaduwen tekenen zich af, aldus het kabinet-Rutte III in de Troonrede. Met groot penseel tekent het kabinet nu al Hollandse wolkenpartijen aan de horizon, die in de verte opdoemen uit onvoorspelbare windrichtingen.