Gezocht: kroonprins(es) die kan gedijen in de schaduw van Rutte

Edith Schippers weg, Halbe Zijlstra weg, Jeanine Hennis weg en straks ook Klaas Dijkhoff weg. Het wordt steeds stiller in de wachtruimte van de VVD, waar troonopvolgers geduldig hun kans afwachten. Wie moet in de toekomst het stokje van Mark Rutte als leider overnemen? Met het wegvallen van Dijkhoff worden de keuzemogelijkheden in de top van de partij ­angstig klein.

Officieel beslist Rutte rond 1 december of hij bij de komende Kamerverkiezingen (maart 2021) weer lijsttrekker wil zijn. Hij was het eerder in 2010, 2012 en 2017, wat telkens een garantie voor succes bleek. Het lijkt een formaliteit dat Rutte opnieuw de kar zal trekken, niet alleen omdat die wachtruimte met kroonprinsen en - prinsessen nagenoeg leeg is.

Uit onderzoek van ‘Trouw’ en I&O Research bleek dit weekend dat de premier geliefd is, onder rechtse én linkse kiezers. Zijn populariteit is tijdens de coronacrisis tot recordhoogte gestegen. Met andere woorden: Nederlanders zijn nog altijd niet op hem uitgekeken, ondanks dat hij inmiddels tien jaar in het Torentje zit.

Herpakken

De geschiedenis leert echter dat het slecht afloopt met partijen die lang, té lang, de premier leveren. Het overkwam het CDA na de periodes-Lubbers en -Balkenende en de PvdA na het tijdperk-Kok. In een interview met NRC, deze zaterdag, hint Klaas Dijkhoff op een dergelijk ­scenario voor de VVD. Hij zegt: “Het is een politieke natuurwet dat je na zo’n tijd afbrokkelt, uitholt. En bij de volgende verkiezingen word je dan met een schok bedankt voor bewezen diensten en mag je met een klein clubje in de Kamer jezelf ­herpakken.” 

Tijdens de vorige kabinetsperiode waren de ogen gericht op Edith Schippers, destijds de minister van volksgezondheid. Zij leek de ­gedroomde nieuwe lijsttrekker, ­totdat ze in 2017 het Binnenhof verliet om bij DSM aan de slag te gaan. Op de achtergrond werkte Dijkhoff razendsnel aan een succesvolle carrière, door de afgetreden Fred Teeven te vervangen als staatssecretaris van vreemdelingenzaken. Dat deed hij verdienstelijk en ogenschijnlijk soepel. Daarna was hij korte tijd ­minister van defensie, om na de ­laatste verkiezingen de loodzware baan van fractievoorzitter op zich te ­nemen. Binnen en buiten de VVD werd door velen hardop gespeculeerd over ­Dijkhoff als opvolger van Rutte.

Strafbankje

Zelf straalde hij nooit uit dat hij graag de nieuwe VVD-leider wilde worden. Als fractievoorzitter heeft Dijkhoff de afgelopen drie jaar wel geprobeerd het profiel van de partij op te frissen, met zijn ‘Klaasverhalen’ en zijn essay ‘Liberalisme dat werkt voor mensen’. De fractie moest waken voor luiheid, vond hij. “Het probleem was dat we dingen vonden, omdat we die altijd al vonden.” Zijn vernieuwingsoperatie ­bezorgde hem wel een keer forse ­kritiek, toen hij er in 2018 voor pleitte om misdrijven in bepaalde post­codegebieden zwaarder te straffen. Discriminatie, vonden zijn tegenstanders.

Ook zwaar had Dijkhoff het vorig jaar, toen hij in opspraak raakte, omdat hij als oud-minister nog wachtgeld ontving, bovenop zijn salaris als Kamerlid. “Het waren niet mijn ­beste maanden”, zegt hij in NRC. “Je moet dan een tijd op het strafbankje.”

Het heeft niet meegespeeld in de afweging of hij de Kamer zou verlaten. Die keuze heeft Dijkhoff, zegt hij zelf, al in 2018 gemaakt en in 2019 gedeeld met Rutte. Omstanders hebben Dijkhoff de laatste twee jaar inderdaad niet kunnen betrappen op geflirt met het leiderschap, hoe gering ook. Hij vond het ‘amusant’ om te lezen en te zien hoe de buitenwacht speculeerde over zijn toekomst. In NRC: “Ik dacht altijd: laat mij maar de kroonprins zijn, dan hoeven anderen die last niet te dragen.”

Aan Rutte nu de schone taak om het ongelijk van Dijkhoff aan te tonen, dat een premier ook na tien jaar aan de macht succesvol kan blijven en een grote partij overeind weet te houden. Of Schippers moet alsnog terugkeren naar Den Haag om Rutte te vervangen. Dat zou een nóg grotere verrassing zijn dan het aanstaande vertrek van Dijkhoff.

Lees ook: 

VVD-kroonprins Dijkhoff verrast vriend en vijand met vertrek uit de politiek

Het mag gerust een daverende verrassing worden genoemd: Klaas Dijkhoff, fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer, verlaat na de verkiezingen van maart volgend jaar de politiek.