Gert-Jan Segers: Als het straks weer business as usual wordt, falen we op een ongelooflijke manier

Nu de kabinetsformatie zich voortsleept en de fase ‘wie wil met wie’ voortduurt, wil Gert-Jan Segers graag een boodschap kwijt. Want er is alle reden tot bezorgdheid, vindt de leider van de ChristenUnie. Zelf spreekt Segers over ‘een angst dat alles bij het oude blijft’.

Hij ziet dat de mooie beloftes van dit voorjaar wegebben. Het Binnenhof was na de verkiezingen in de ban van macht en tegenmacht, van een nieuwe bestuurscultuur. Van het herstel van vertrouwen in de overheid. Segers: “Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat deze kwesties uit het hart van het politieke debat zijn weggedreven. In de campagne speelde dit ook geen centrale rol, dat had het wel moeten zijn. Tijdens het ‘functie elders’-debat flakkerde het op en nu dooft het alsnog. Mijn angst is dat alles bij het oude blijft. Met nog meer ergernis over de politiek tot gevolg.”

De kritiek op de bestuurscultuur en het gebrek aan tegenmacht raakt de ChristenUnie direct, als deelnemer in het derde kabinet-Rutte. Het wekelijks overleg tussen de fractievoorzitters van de coalitiepartijen was veel te gedetailleerd, zegt Segers. “Het leek op een ongezonde vorm van monisme.” Zo spraken de regeringspartijen op een dinsdagmiddag op de werkkamer van toenmalig VVD-collega Klaas Dijkhoff onderling af dat er een verbod op consumentenvuurwerk moest komen. “Als je iets aan dualisme had kunnen overlaten, aan het oordeel van de Kamer, dan was dit het. En toch was er een onbedwingbare neiging om het in kleine kring af te tikken.”

Een waarschuwing aan collega’s in Den Haag

Segers is overigens sceptisch over de ‘vrome wensen’ om een einde te maken aan ál die overleggen in de achterkamers. “Als je niet op maandagochtend bij elkaar komt, dan wordt het dinsdagmiddag. Of woensdag. Er zullen altijd vormen van coalitieoverleg plaatsvinden.”

Een week of drie geleden zette Segers zich aan een pamflet over hoe de overheid met haar burgers zou moeten omgaan. De titel: Een revolutie van dienstbaarheid. Het leest als een waarschuwing aan zijn collega’s in Den Haag. “We kennen het gruwelijke voorbeeld van de toeslagenaffaire. We hebben pijnlijke debatten gehad over het memo van informateur Kajsa Ollongren en over de vrijgegeven ministerraadnotulen. Als dit niet leidt tot een omslag, zal bitter cynisme ons deel zijn.”

Het pamflet bevat concrete voorstellen. Segers wil dat de nieuwe regeringspartijen straks ook een dualisme-akkoord opstellen, waarin ze vastleggen hoe het kabinet met de informatievoorziening naar de Kamer omgaat. De ChristenUnie vindt dat de Nationale Ombudsman bindende aanwijzingen moet kunnen geven, in plaats van vrijblijvende adviezen, wat nu het geval is. Het functioneren van het parlement vraagt om ‘diepgaande bezinning’, zegt Segers. Om te beginnen zou de Kamer meer tijd moeten uittrekken voor de behandeling van wetten. En iedere wet zou zo een zogeheten hardheidsclausule moeten bevatten. Daardoor kan de overheid ‘om menselijke redenen’ afwijken van de generieke regels in zo’n wet.

Is dit uw wensenlijst voor kabinetsdeelname?

“Nee, dit zijn geen huwelijkse voorwaarden. Het is niet ‘luister naar mij en ik schuif aan’. Zo werkt het niet.”

Toch zal het zo wel worden opgevat.

“Dat zij dan zo. De ChristenUnie heeft altijd een constructieve opstelling, ook als mijn partij niet in de coalitie zit. Ik kan me goed voorstellen dat mijn partij niet in de nieuwe coalitie zal komen. Maar dan kunnen mijn suggesties alsnog een bijsluiter bij het regeerakkoord vormen. Ik zeg tegen Mark Rutte en Sigrid Kaag, die deze weken aan het onderhandelen zijn: maak hier gebruik van. Als het straks weer business as usual wordt, falen we op een ongelooflijke manier.”

Als uw partij wél in het nieuwe kabinet belandt en de huidige kabinet een doorstart maakt, dan zal de buitenwacht zeggen: zie je wel, alles blijft bij het oude.

“Ja en die verdenking is begrijpelijk. Mocht er zo’n doorstart komen, dan is de opdracht om tot een fundamentele herziening over de omgang met Kamer en burgers te komen nog groter. Maar ik hoop dat ik de afgelopen maanden ook heb laten zien dat de ChristenUnie niet staat te trappelen. We kunnen niet zomaar door.”

U zegt nu: we staan niet te trappelen. De dag na het ‘functie elders’-debat zei u tegen het Nederlands Dagblad dat uw partij niet deel zal nemen aan het volgende kabinet-Rutte. Wat is er in die tussentijd toch gebeurd?

“Er is veel tijd voorbij gegaan. Andere partijen blijken niet tot overeenstemming te komen over een nieuwe coalitie. Wat er steeds in mijn achterhoofd zit, is dat er geen nieuwe verkiezingen mogen komen. Dus als alleen wij dat kunnen voorkomen door uiteindelijk, als alle andere opties van tafel zijn, te gaan regeren, dan moet je je verantwoordelijk opstellen. Als je ergens het cynisme mee wilt voeden, dan moet je nieuwe verkiezingen uitschrijven. Dan neem je de kiezer echt niet serieus.”

Was u niet gewoon te resoluut in dat interview?

“Ik reflecteer natuurlijk ook. Als ik er een nachtje extra over had geslapen, zou ik het anders hebben verwoord. Maar de kern van mijn boodschap is onveranderd: er moet een dienstbare overheid komen met een andere politieke cultuur.”

Het lijkt wel alsof de toeslagenaffaire iedereen heeft wakker geschud. Verhalen over een hardvochtig optredende overheid klonken al langer natuurlijk.

“De ernst en omvang van deze kwestie was echt een schok. Soms wel tien jaar lang leefden deze mensen in volstrekte ellende. Sommigen schreven uit pure wanhoop een brief naar de koning. Die belandde dan bij het kabinet van de koning, zoals dat heet, om doorgestuurd te worden naar de Belastingdienst zelf. Vervolgens kregen ze een standaardbriefje terug. Deze mensen hadden echt geen schijn van kans. Maar natuurlijk, het speelt veel breder. Vorige week nog kreeg ik mail van een man wiens zoon plotseling was overleden. Die jongen had een Wajong-uitkering. Nu moet de vader bij alle instanties, dus ook het UWV, de dossiers uitpluizen om zaken af te handelen. Hij zegt: ‘ik kom er niet doorheen’. Hij klaagt dus zijn nood over instanties, die volgens mij echt niet van kwade wil zijn. Maar de overheid kan een machine zijn.

“Ik ben ook erg geschrokken van het rapport van de commissie-Bosman, die onderzoek deed naar het functioneren van uitvoeringsinstanties. Daaruit blijkt dat 80 procent van de mensen zich prima redt en de overige 20 dus niet. Zij lopen tegen te ingewikkelde regels aan. Liefst 20 procent! Miljoenen mensen. Ik herinner me een uitspraak van Piet Hein Donner, met een Bijbelse referentie. Als je honderd schapen hebt, gaat de herder op zoek naar dat ene verloren schaap. Volgens Donner werkt de overheid andersom. Die moet zich inzetten voor die groep van 99 en die ene is dan jammer. En daar gaat het mis. Ik voel me aangespoord om er ook voor die ene te zijn. Als we nu niet dingen vastleggen, zoals overheidsdiensten met telefoonnummers die gewoon worden opgenomen, zonder keuzemenu’s en wachttijden, dan gaat het mis.”

U pleit ook voor een dualisme-akkoord tussen kabinet en Kamer. Hoe ziet zoiets eruit?

“Het gaat mij om heldere spelregels over wat wij van een kabinet mogen verwachten. Dat de informatie waar de Kamer om vraagt, ook wordt vrijgegeven. En dat het ook om alle informatie gaat waarop de ministers hun keuzes baseren. Dan heb je een gelijk speelveld. Het gaat ook over het op tijd beantwoorden van vragen. Het zijn die praktische dingen die voor veel frustratie zorgen. Ik herinner me het debat met Ivo Opstelten over de bonnetjesaffaire. Uiteindelijk ging het nauwelijks meer over die transactie met een crimineel, maar over de omgang met de Kamer. Dat maakte me zo giftig. De Kamer werd gewoon niet serieus genomen. En nu zijn we allemaal ontdaan door de toeslagenaffaire. Maar wat als dat wegzakt?

“Daar komt bij dat het politieke midden steeds kleiner en brozer wordt. Het wordt moeilijker en moeilijker om tot compromissen te komen. Daar is vervolgens scepsis over in de samenleving, want een compromis is al snel een vorm van verraad. Terecht vroeg u naar mijn eerdere uitspraken in het Nederlands Dagblad en waarom mijn toon nu anders is. Sommigen zeggen: hij draait en dat is een doodzonde. Als je de politiek als een spel ziet en alleen maar naar elkaar kijkt, zoals nu gebeurt, blijft angst je raadgever. Terwijl het nu cruciaal is dat we naar een andere overheid gaan. We hebben problemen genoeg in dit land. Ik hoop dat we snel uit de kramp komen van wie met wie.”

Lees ook:

Politiek Den Haag gaat navelstarend de zomer in

Terwijl de Kamer worstelt met haar eigen rol en functioneren, blijven de grote vraagstukken liggen, in afwachting van de stroperige kabinetsformatie.