Gemeenten moeten meer geld krijgen, vinden alle partijen. Toch is het niet genoeg, vreest de VNG

Het geld is op in veel Nederlandse gemeenten en dat weet men ook in Den Haag. Van links tot rechts spreken partijen in hun verkiezingsprogramma’s voor de aankomende Tweede Kamerverkiezingen over de financiële tekorten. Toch trekken de meeste partijen maar beperkt geld uit om de gaten in de gemeentebegrotingen te dichten. Te weinig, vreest de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Om een voorbeeld te noemen: de VVD en het CDA reserveren in hun verkiezingsplannen een half miljard voor extra investeringen in het gemeente- en het provinciefonds. Uit die pot wordt onder meer de zorg voor jeugd, langdurig zieken en ouderen betaald. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) levert het extra geld van VVD en CDA uiteindelijk zo’n 200 miljoen euro op voor de jeugdzorg en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Terwijl gemeenten in 2019 alleen al voor de jeugdzorg 1,7 miljard euro tekortkwamen, zo bleek uit onderzoek.

Het demissionaire kabinet kwam de afgelopen jaren wel over de brug met tijdelijke extra budgetten, maar door de hoge zorgkosten kampen veel gemeenten nog steeds met tekorten. Deze week meldde NRC na een rondgang dat maar liefst een derde van de gemeente de begroting voor 2021 niet rond kreeg.

De PvdA investeert het meest

Ook veel partijen links van VVD en CDA dichten het gat voor de jeugdzorg en andere gemeentelijke zorgtaken niet helemaal. GroenLinks en de SP willen bijvoorbeeld dat er een miljard euro extra naar de gemeenten en provincies gaat, waarvan volgens het CPB ongeveer 400 miljoen terechtkomt bij de jeugdzorg en de Wmo. De ChristenUnie wil het gemeente- en provinciefonds verhogen met 1,2 miljard, waarvan iets minder dan de helft (een half miljard) bij de gemeentelijke zorg terecht moet komen. De PvdA investeert het meest en trekt 4 miljard uit voor de decentrale overheden. Naar verwachting komt 1,6 miljard daarvan ten goede aan de zorg.

‘Openingszetten’, noemt VNG-voorzitter Jan van Zanen de verkiezingsplannen. “Er is echt meer nodig dan ik her en der lees.” Toch is hij blij met de brede erkenning bij partijen voor de financiële problemen van de gemeenten. Van Zanen: “Al die wethouders en raadsleden die hier de afgelopen jaren aandacht voor hebben gevraagd hebben dat niet voor niets gedaan. Het verhaal is goed overgekomen.”

Geen vliegende, maar een valse start

Dat is belangrijk, benadrukt de burgemeester van Den Haag, omdat gemeenten een belangrijke rol te vervullen hebben bij toekomstige opgaven op het gebied van wonen, klimaat en energie. “Gemeenten willen daar ook dolgraag aan bijdragen”, zegt hij, “Maar we kunnen geen kant op. Partijen hebben het over een vliegende start na de coronacrisis. Maar als we niet op de korte termijn met het huidige demissionaire kabinet, en op de lange termijn met een nieuw kabinet, tot goede afspraken kunnen komen, dan loopt het vast. Dan wordt het geen vliegende, maar een valse start.”

In de verkiezingsprogramma's noemen de Haagse partijen naast het vergroten van de gemeentefonds ook andere manieren om de tekorten van de gemeenten aan te vullen. Zo pleiten onder meer SGP en PvdA voor een inkomensafhankelijke bijdrage in de Wmo, zodat inwoners die het zich kunnen veroorloven een groter aandeel van de zorgkosten op zich nemen. Andere partijen (bijvoorbeeld D66 en ChristenUnie) willen dat gemeenten meer mogelijkheden krijgen om zelf belasting te heffen. Om te voorkomen dat inwoners plots meer gaan betalen, moet dan tegelijkertijd de inkomstenbelasting omlaag.

De VNG heeft in het verleden ook gepleit voor een meer lokaal belastingstelsel, omdat gemeenten op die manier meer regie krijgen over de eigen financiën. “Dan kan een gemeente de inwoners vragen: wilt u de zwembaden vroeger sluiten, of heeft u daar wel een paar euro’s voor over?”, legt Van Zanen uit. Wel denkt hij dat het eerder een ambitie voor de lange termijn is. “De financiële situatie van gemeenten moet eerst op orde zijn voor we aan dat soort dingen kunnen denken.”

Lees ook:

Het geld is op in Stadskanaal. Hoe kwam een van de financieel gezondste gemeenten van Groningen aan de grond te zitten?

Partijen van links tot rechts beloven in hun verkiezingsprogramma’s de financiële problemen van gemeenten aan te pakken. Stadskanaal, in 2013 nog de financieel gezondste gemeente van Groningen, weet hoezeer dat nodig is. Het geld is er op, net als elders in Nederland.

Kwetsbaren in het gedrang door financiële problemen bij gemeenten

Gemeenten met geldproblemen zien zich gedwongen zorgbehoevenden van buiten de gemeentegrenzen te weigeren. Kwetsbaren krijgen daardoor niet altijd de zorg of begeleiding die ze nodig hebben.