Erdogan ligt dwars in de Navo. Krijgt Joe Biden Turkije uit de slagschaduw van de Russen?

Vraag Joe Biden in Brussel om het eerste woord te noemen dat in hem ­opkomt, en het zal China zijn. De gespannen relatie met de Aziatische geogigant staat boven aan de agenda’s tijdens de eerste Europese reis van Biden, die voert langs de Britten, de G7 en de EU-leiders. In Europa erkennen ze de noodzaak van een gezamenlijke strategie versus China, maar realiseren ze zich ook dat de Amerikaanse belangen in Azië niet per se samenvallen met die van de Europeanen. De Europese Navo-bondgenoten zien Rusland als de grootste dreiging voor de veiligheid en stabiliteit van Europa. Rusland drijft voortdurend met succes een wig tussen de belangrijke Navo-lidstaat Turkije en de rest. Vandaar de spotlights op Erdogan, de Turkse president, die het trans-Atlantische bondgenootschap het bloed onder de nagels vandaan haalde met de aankoop van een Russisch ­raketsysteem.

Of neem dit hoogst actuele voorbeeld, zegt Marc Pierini, een Europese topdiplomaat en kenner van EU en Navo-relaties met Turkije. Toen Wit-Rusland het Ryanair-toestel met aan boord dissident Roman Protasevitsj dwong te landen in Minsk, wilde de Navo – toch verantwoordelijk voor het verdedigen van het luchtruim – die actie streng veroordelen. Maar Turkije blokkeerde dat, en de boodschap werd afgezwakt. “Zij stelden zich dus op aan de kant van Wit-Rusland en zijn bondgenoot Rusland”, aldus Pierini over de telefoon vanuit Brussel. “Dat lijkt een kleine kwestie, de bewoordingen van zo’n veroordeling, maar is politiek van enorme betekenis. Het doet wat met de geloofwaardigheid van het bondgenootschap als een van de lidstaten zich aan de kant van de ­vijand opstelt.”

Biden is de president die het trans-Atlantische evangelie opnieuw predikt

Desondanks vindt de komst van Joe Biden naar het hoofdkwartier van Navo in Brussel plaats in een optimistische sfeer. Biden is tenslotte de president die het trans-Atlantische evangelie opnieuw predikt, na de dorre jaren onder Donald Trump. Voor Europa is het van groot belang samen op te trekken tegen oude en nieuwe dreigingen. Het ‘sensibiliseren’ van Erdogan speelt daarin een grote rol, omdat Rusland Turkije gebruikt om een wig te drijven tussen de bondgenoten. Daar komt de groeiende eigen ambitie van een autocratisch leider als Erdogan bij, om een grote geopolitieke rol te spelen in de regio, vaak dwars tegen de belangen van overige Navo-landen in.

De voorbeelden lagen de afgelopen jaren voor het oprapen. Turkije kocht zeer tegen de zin van Washington het Russische raket-afweersysteem S-400. “Daar is geen sim­pele oplossing voor”, zegt Pierini. “Het systeem werkt niet samen met Navo-systemen en politiek gezien is teruggeven geen optie voor Erdogan.” In Syrië vocht Turkije tegen de troepen van de door de VS gesteunde ­Syrische Democratische Krachten (SDF). Tegenover Libië hield Turkije zich niet aan het afgesproken embargo voor wapenleveranties. Over al deze conflicten hing de slagschaduw van de Russen.

Daarbovenop kwam nog het conflict met Cyprus en Griekenland in de Middellandse Zee, over de Turkse boringen naar gas. Frankrijk schaarde zich net als de Duitsers nadrukkelijk aan de kant van Cyprus, wat leidde tot enkele militaire incidenten op zee. De Franse marine kwam de Cyprioten te hulp. Voor de Franse president Macron voldoende reden om de afgelopen weken dwars te liggen bij uitgaven voor meer gezamenlijke Navo-plannen. Frankrijk kan dat geld beter uitgeven aan EU-defensieplannen, klonk het in Parijs.

Ziedaar de uitdaging van Navo in een notendop, zegt Bart Groothuis, VVD-Euro­parlementariër en daarvoor werkzaam als cyberexpert bij Defensie. “De Amerikanen zijn bang dat de EU zelf meer dingen gaat doen. Maar de discussie moet niet versmald worden tot een Europees leger ja of nee, meer geld of niet – dat zou zonde zijn.” Groothuis is net als Pierini van mening dat het optuigen van de EU als militaire macht geen zin heeft. Navo en EU moeten elkaar aanvullen in het beantwoorden van de dreigingen van met name Rusland en China. “Dat geldt vooral voor hybride en civiele bedreigingen, zoals Chinese investeringen in infrastructuur en onderwijs en overnames in Europa. Of denk aan het bestrijden van desinformatie door de Russen en Chinezen. Daar heeft de EU betere kaarten om zich teweer te stellen.” Binnen de Navo moet er meer aandacht komen voor de Europese verhoudingen. “Dat zag de Amerikaanse president Kennedy al, hij sprak van de twee zuilen van de Navo, de transatlantische en de Europese. Voor die laatste is en blijft Frankrijk de drijvende kracht, maar ook de EU kan die Navo-zuil helpen vormgeven.”

Destabiliseren is Ruslands handelsmerk geworden

Ook Tineke Strik, Europarlementariër voor GroenLinks onderstreept het belang van eenheid en gezamenlijk optrekken. “Rusland is absoluut de grootste dreiging van dit moment, daar heeft Europa ontzettend veel last van. Destabiliseren is hun handelsmerk geworden, in Syrië, de Balkan, de Baltische staten. Onze eigen lidstaten zijn in gevaar, daar moeten we ons dus op concentreren.” Meer geld uitgeven aan Europese defensie vindt Strik voorbarig, zolang de EU in haar buitenlandbeleid geen sterkere vuist maakt en het nog ontbreekt aan een echte defensiestrategie. “Deels ligt dat aan de wijze van besluitvorming, een land als Hongarije kan alles blokkeren. Of neem het nieuwe sanctiepakket voor Wit-Rusland, dan ligt de ­Nederlandse landbouwsector kennelijk dwars omdat we onze tomaten willen blijven exporten.”

Waar de EU dus haar gezamenlijke economische vuist harder op tafel moet laten neerkomen, bijvoorbeeld op energiegebied, staat militair gezien het belang van de Navo voorop. “Ik zie de EU niet militair ingrijpen in China”, grapt Strik. “Zonder gekheid, het belang van de Navo is nog toegenomen door het vertrek van de Britten en hun leger uit de EU. We moeten zoeken naar een goede balans tussen economisch en militair optrekken en daarvoor hebben EU en Navo ­elkaar keihard nodig.”

De slotverklaring van vandaag zal daarom ongetwijfeld passages bevatten over de handen ineenslaan. Maar Joe Biden zal net als zijn voorganger blijven hameren op de geldkwestie. Nederland blijft net als veel Europese lidstaten in gebreke bij de afspraken die hierover in het bondgenootschap zijn gemaakt.

De commandanten van de ­Nederlandse strijdkrachten zeiden in een interview met Trouw onlangs dat zij ‘met schaamte naar het puntje van hun schoenen kijken’ als ze een Navo-bijeenkomst hebben. Nederland is volgens hen internationaal gezien een klaploper’.

Op zoek naar een strategisch antwoord op nieuwe vormen van bedreiging

“We moeten bij de VS niet de indruk wekken dat we het zelf wel afkunnen”, aldus Groothuis. “We zijn volkomen afhankelijk.” Nederland moet volgens hem de uitgaven aan defensie vooral niet ‘te nationaal’ doen. “Onze rol binnen Navo ligt in het versterken van de militaire mobiliteit, via de haven van Rotterdam, maar ook in het investeren in gezamenlijke Europese Navo-­capaciteit.” Bij het verdedigen is volgens Groothuis vindt samenwerking met iedere Navo-lidstaat noodzakelijk, ook met Turkije, dat onder meer de Bosporus en daarmee de Zwarte Zee controleert op onderzeeërs.

Groothuis hoopt vooral dat de Navo-top van vandaag over meer gaat dan geld of de ruzie met Turkije. De Navo is net als de EU nog altijd op zoek naar een strategisch antwoord op nieuwe vormen van bedreigingen. “Die dreiging vat ik samen als ‘dood door duizend steken’. Een optelsom van vijandige acties die ieder voor zich onder de geweldsdrempel vallen waardoor de Navo niet in actie komt of zelfs mag komen, juridisch”, zegt Groothuis. “Denk aan een gifaanval op een prominent oppositielid, beïnvloeden van verkiezingen, economische spionage, digitale sabotage, een vliegtuig- of vaartuigincident.”

China en vooral Rusland zijn daar uiterst bedreven in. “De Navo en de EU moeten dus samen een loeiharde knal uitdelen tegen dit soort acties. Voor Rusland brengen de eigen provocaties tot nu toe nauwelijks risico mee, ze kosten weinig en de opbrengst is hoog. Wij moeten van onze kant dus de kosten verhogen. Bijvoorbeeld door veel hardere sancties tegen deze nieuwe dreigingen, het ontnemen van privileges voor diplomaten – noem maar op.” Groothuis zet zich daarom in voor nieuwe afspraken hierover, die gezamenlijke tegenmaatregelen juridisch mogelijk maken. Daar kan de EU het voortouw nemen, ook met landen als Canada, Nieuw-Zeeland of Singapore, en zo de Navo aanvullen en nieuwe energie in het bondgenootschap brengen.”

Lees ook:

Boris Johnson ontwaart een toekomst van wereldformaat

Als gastheer van de G7 kan de Britse premier Boris Johnson zijn land weer even op de wereldkaart zetten. En dat komt goed uit, want zijn ambities voor ‘Global Britain’ zijn torenhoog.

Europa hoeft zich voor het eerste bezoek van Biden als president geen illusies te maken

Joe Biden begint aan zijn eerste buitenlandse reis als president. Europese politici kunnen warme woorden verwachten, maar geen voorkeursbehandeling.