Een zetel minder voor BBB? De verkiezing van de Eerste Kamer zit nog vol verrassingen

Op papier lijkt het al weken groot feest voor de BoerBurgerBeweging, met een prognose van zeventien zetels in de Eerste Kamer, met kop en schouders de grootste. Maar de partij houdt zelf rekening met een andere uitkomst: zestien zetels.

Een zetel minder voor BBB kan een van de verrassingen worden bij de definitieve samenstelling van de Eerste Kamer. Die wordt komende dinsdag gekozen. Tot nu toe liggen er alleen prognoses.

Maar in het bizarre kwartetspel dat de getrapte Eerste Kamerverkiezingen zijn, kan nog van alles verschuiven, zowel voor de oppositie als voor regeringspartijen. De ChristenUnie maakt bijvoorbeeld grote kans er een derde zetel bij te krijgen. De coalitie als geheel zweeft ergens tussen de 21 en 24 zetels – het maakt nogal een verschil.

Onvoorspelbaar

Wat wordt de politieke krachtsverhouding tussen oppositie en coalitie in de komende periode? De verkiezingen van maart brachten uiteindelijk niet meer dan een potloodschets voor de samenstelling van de Eerste Kamer. Pas als dinsdag de 572 Statenleden in het land hun stem uitbrengen en een stembriefje invullen, weten we het.

De in maart gekozen Statenleden bepalen die dag welke senatoren er zitting nemen in de Eerste Kamer. Ze brengen een persoonlijke stem uit op een kandidaat. De onvoorspelbaarheid zit erin dat er dit jaar acht restzetels te verdelen zijn. Hoe die gaan vallen weet niemand zeker. Partijen sluiten doorgaans bondgenootschappen om hun ‘overtollige’ stemmen weg te geven aan bevriende partijen.

Zeventien zetels is niet zeker

BBB staat in de prognose op zeventien zetels, waarvan twee restzetels waar nog met andere partijen om wordt gestreden. “Er wordt overal beweerd dat wij op zeventien zetels staan, maar dat is nog lang niet zeker”, zegt Henk Vermeer, de rechterhand van politiek leider Caroline van der Plas. Zeventien zetels komen er alleen als andere partijen spontaan hulp aanbieden.

Er zijn ‘gesprekjes’ gevoerd met niet nader genoemde andere partijen, over de tweede restzetel. Daar heeft BBB veel hulp bij nodig. Maar tot afspraken is het niet gekomen. “Als Statenleden uit sympathie op ons willen stemmen, graag. Maar we hoeven geen heen-en-weerdealtjes”, aldus Vermeer.

Bij de coalitiepartijen gaat het er pas echt om spannen. VVD, D66, CDA en ChristenUnie staan in de prognoses op 22 zetels. Politicoloog Simon Otjes van de Universiteit Leiden rekende eerder in Trouw al voor dat de coalitie door onderlinge hulp aan elkaar op 24 zetels kan komen. Het zou de verzwakte positie in de senaat voor de coalitie iets omhoogkrikken.

“Een derde zetel voor de ChristenUnie is vrij makkelijk bij elkaar te sprokkelen. Een zetel voor het CDA wordt ingewikkelder”, zegt hij inmiddels, met een blik op complexe spreadsheets. “Het is een pokerspel”, noemt Otjes het. Om het CDA te helpen moet de VVD risico’s voor de eigen restzetel nemen. Als het CDA de zesde zetel er niet bijkrijgt, blijft de coalitie steken op 23 zetels.

Een treintje van Statenladen

Dat vergaren van restzetels gaat zo: de VVD kan bijvoorbeeld enkele eigen Statenleden vragen om dinsdag voor de Eerste Kamer op het CDA te stemmen. Zodat het CDA hoog genoeg in de rij komt te staan voor een restzetel. Ingewikkelder constructies zijn ook mogelijk, waarbij drie partijen een ‘treintje’ maken van Statenleden die op een andere partij stemmen dan hun eigen partij.

Hoe dit uitpakt bepaalt mede naar welke kant het kabinet gaat kijken voor steun van de oppositie in de senaat. Naar links of naar rechts? De linkse oppositie weet pas dinsdag zeker of ‘linksom’ bijbuigen van het regeringsbeleid mogelijk blijft, zoals de afgelopen jaren. De nieuwe fusiefractie GroenLinks-PvdA krijgt vrijwel zeker vijftien zetels. Waarschijnlijk net genoeg om de route van ‘linksom’ open te houden. De route ‘rechtsom’ blijft er voor het kabinet ook, door steun te zoeken bij BBB.

Krijgt de SGP hulp van JA21?

In eerdere jaren was het vaak de SGP die een tweede zetel kreeg met behulp van bevriende partijen. Vaak kwam de hulp van coalitiepartijen die de positie van bondgenoot SGP graag versterkten in de Eerste Kamer. Of dat dit keer gebeurt, is veel minder zeker.

Dit keer hebben VVD, D66, CDA en ChristenUnie zelf de stemmen onderling hard nodig om eerst elkaar te helpen. Of krijgt de SGP misschien hulp van JA21? Die partij heeft juist stemmen over en kan er veel goodwill mee kweken door ze aan rechtse vrienden aan te bieden.

Pas als dinsdag alle 572 stembriefjes zijn genoteerd, wordt het duidelijk welke politieke bondgenootschappen er dit jaar zijn gesloten.

Luister ook:

De dag na de Provinciale Staten verkiezingen blikten we in onze politieke podcast Haags Halfuurtje terug én vooruit. Hoe bestuurbaar is Nederland straks nog?

Lees ook:

BBB-lijsttrekker Ilona Lagas: ‘We moeten in de Eerste Kamer bewijzen dat we geen anti-partij zijn’

Natuurlijk gaan BBB-senatoren ‘goed kabinetsbeleid gewoon steunen’, zegt fractievoorzitter in de Eerste Kamer Ilona Lagas. Maar over stikstof klinkt scepsis. ‘Ik weet niet hoe ze die onderzoeken doen, maar het klopt niet.’

Zucht van verlichting in Eerste Kamer: eindelijk een pandemiewet

Minister Kuipers kreeg deze week brede steun in de Eerste Kamer voor zijn ‘pandemiewet’. Maar het vertrouwen in de wet blijft broos, bleek al toen de senatoren de wet bespraken (verslag).