Een écht radicaal voorstel? Een minderheidskabinet

Er gebeurt iets wonderlijks aan het Binnenhof. Opeens klinken er hoopvolle berichten over de formatie. Informateur Mariëtte Hamer maakt vaart, melden de media. Sigrid Kaag denkt dat het mogelijk is dat een nieuw kabinet nog voor de zomer op het bordes staat.

Sinds de verkiezingen, tien weken geleden inmiddels, is er van alles aan de hand in Den Haag, maar tegelijkertijd gebeurt er niets. De fractievoorzitters zijn verwikkeld in een politieke surplace. Het optimisme van Kaag moet gespeeld zijn, want er is geen enkele aanleiding om te veronderstellen dat de kabinetsformatie vanuit stilstand overgaat in een sprint.

De kans is groot dat de volgende fase van de formatie allereerst doodloopt nu Kaag hardop heeft geroepen dat haar D66 wenst te regeren met VVD, CDA, PvdA en GroenLinks. Het is om meerdere redenen een onwaarschijnlijke coalitie, niet alleen omdat dit zou betekenen dat Lilianne Ploumen en Jesse Klaver terug moeten komen op hun motie van wantrouwen tegen Rutte.

‘Linkse wolk aan partijen’

De VVD-leider sprak eerder over een ‘linkse wolk aan partijen’ waar hij niet mee aan tafel wil. Onder VVD’ers en CDA’ers is de weerstand tegen een verbond met GroenLinks enorm. Rutte en Wopke Hoekstra kunnen prima tellen: die acht zetels van Klaver zijn niet nodig voor een Kamermeerderheid, de negen van Ploumen volstaan.

Er pleit nog iets anders tegen een coalitie van vijf partijen: het zal een dun regeerakkoord onmogelijk maken. Kaag liet aan het begin van deze formatie al weten dat D66 ‘gedetailleerde afspraken’ wil maken over migratie en asiel. CDA zou graag uitgewerkte passages in het regeerakkoord willen zien over onder andere geopolitiek en Europa, defensie en de democratische rechtsstaat. Achter de schermen valt bij PvdA en GroenLinks te horen dat ook zij onderwerpen hebben die vragen om afspraken aan de onderhandelingstafel. Links zal de klimaatdiscussie niet willen overlaten aan een door rechts gedomineerde Kamer.

Een terugvaloptie voor VVD en D66 is het in stand houden van de huidige coalitie. Dit is niet ondenkbaar. Gert-Jan Segers diende via het Nederlands Dagblad een verkapte motie van wantrouwen in tegen Rutte, maar de CU-leider maakt inmiddels terugtrekkende bewegingen. Toch is ook dit scenario niet ideaal, nu alle hoofdrolspelers de mond vol hebben van de nieuwe bestuurscultuur. Een doorstart van Rutte III lijkt op voortzetting van oude gewoonten.

Minderheidscoalitie

Als Rutte en Kaag echt een radicale wijziging willen, met een andere verhouding tot het parlement, kiezen ze voor een minderheidscoalitie. CDA’ers Lans Bovenberg en Bas van Os deden in deze krant al een voorstel voor een VVD-D66-kabinet. Met CDA erbij krijgt de coalitie een steviger fundament.

De huidige premier is de afgelopen tien jaar, door nood gedwongen, al afgestapt van de gewoonte dat een kabinet een meerderheid in de Eerste Kamer moet hebben. Dat leidde niet tot een open bestuurscultuur, wel tot eindeloze gesprekken in achterkamers om tot akkoorden te komen. Een minderheid in de Tweede Kamer los je niet achter de schermen op, maar dwingt tot een bescheiden houding in het debat met niet meer dan een dun regeerakkoord in de hand.

Het kan natuurlijk zijn dat Rutte en Kaag al iets voelen voor deze variant. Dan valt het optimisme wel te begrijpen.

Bart Zuidervaart is chef van de redactie politiek. Hij schrijft wekelijks een column.