Een daverende klap van de proteststem, wat betekent dit voor het kabinet?

De monsterzege van BBB legt de kloof tussen stad en platteland bloot. De coalitie verliest fors, maar kan voor politieke steun waarschijnlijk wél twee kanten op kijken.

Opnieuw hebben kiezers een protestpartij aangewezen als de grote winnaar bij de Provinciale Statenverkiezingen. Vol ongeloof sloeg Caroline van der Plas, leider van de BoerBurgerBeweging, de hand naar het hoofd toen ze woensdag hoorde hoe de partij met een daverende klap zo goed als zeker de grootste partij is geworden bij de Provinciale Statenverkiezingen, en daarmee binnenkort ook in de Eerste Kamer.

Volgens de prognoses heeft één op de vijf kiezers gestemd op BBB, wat zich vertaalt in vijftien zetels in de Eerste Kamer. In Overijssel stemde zelfs één op de drie kiezers op de partij. “Niet normaal”, noemt Van der Plas de massale hoeveelheid proteststemmen die zij heeft vergaard. De opkomst doet denken aan de manier waarop in 2019 bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen Forum voor Democratie ook vanuit het niets opkwam.

Daverende klap

BBB is geen Forum, maar net als toen is de proteststem met een daverende klap geland in Den Haag. Met de winst voor BBB staat de onvrede in het land opnieuw op de politieke agenda, dit keer met de kloof tussen platteland en stad als de bron van de onvrede. Van der Plas onderstreepte woensdag direct dat haar partij zich afzet tegen de gevestigde Haagse politiek. “De Haagse trein dendert maar door, maar wij gaan die trein stoppen”, luidde haar eerste statement. Zij eist aanpassing van het stikstofbeleid van het kabinet.

De winst van BBB is meer dan alleen een herverdeling van de stemmen die in 2019 nog naar Forum gingen. De uitslag is ook een beweging naar rechts. De rechterflank is gegroeid. Met de zetels van JA21, PVV en het kleine restant dat overbleef van Forum voor Democratie erbij is dat blok met zeven zetels gegroeid in de Eerste Kamer, volgens de exitpolls.

Zege voor links

Tegelijk heeft ook links een zege geboekt: PvdA en GroenLinks worden in de Eerste Kamer de grootste fractie omdat zij daar samen gaan werken. Opgeteld krijgen zij daar waarschijnlijk vijftien zetels, een meer dan eerder. Vooral de PvdA ziet kiezers terugkeren dankzij de prille verloving met GroenLinks.

Premier Rutte begon na zijn felicitatie aan BBB direct over de noodzaak “om verantwoordelijkheid te nemen”. Het leek een hint naar Caroline van der Plas om constructief aan tafel te komen in de onderhandelingen over nieuwe provinciebesturen, waarbij het vanaf komende week direct zal gaan over het stikstofbeleid van het kabinet. BBB heeft al breekpunten op tafel gelegd. De deadline van 2030 moet van tafel, net als verplicht uitkopen van boeren.

Blauwe plekken

De coalitie zit onder de blauwe plekken, want de uitslagenavond bracht rode cijfers voor bijna alle partijen maar vooral voor het CDA. Het platteland is verloren aan BBB. Het CDA koerst af op een score van slechts 6,7 procent van de stemmen, de laagste uitslag ooit. Ook D66 zit in het nauw en verliest licht. De coalitiepartijen hebben in de Eerste Kamer nog nooit zo’n smalle basis gehad: samen slechts 24 zetels, oftewel 14 zetels tekort voor een meerderheid.

Het kabinet kan nu wel twee kanten uitkijken voor steun: naar links en naar rechts. Beide opties lijken open te liggen omdat zowel winnaar BBB de ontbrekende zetels in de aanbieding heeft, als winnaar GroenLinks/PvdA. Bij BBB vindt politiek leider Van der Plas dat het kabinet haar kant op moet kijken. “De kiezer heeft wél gesproken”. De aanwezigen in de zaal bij PvdA en GroenLinks dachten daar anders over. Daar werd al gescandeerd: “Linksom, linksom, linksom”.

Lees ook:

BBB in shock na voorspelde monsterzege

Dat ze zouden winnen, hadden ze bij BBB wel verwacht. Maar dat bijna een derde van de Overijsselaars voor BBB stemt, zorgt voor ongeloof bij partijleider Caroline van der Plas.