Defensieminister Bijleveld vertrekt alsnog, gêne bij het CDA

Bijleveld vertrekt met ‘pijn in het hart’ zei ze vrijdag, omdat het ‘niet anders kon’. Ze wil ‘haar eigen mensen’ bij Defensie niet in de weg zitten. “Het moet niet om mij, maar om de inhoud gaan.” Ze ‘begreep’ de ontwikkelingen de afgelopen dagen niet, zei ze, en was overvallen door Kaags vertrek. Bijleveld had graag als defensieminister de 22 tolken die nog in Afghanistan zitten willen terughalen. Dat mag haar opvolger nu doen.

Binnen het CDA werd vrijdagmorgen vol ongeloof en gêne gereageerd op het besluit van Bijleveld een dag eerder om juist niet, zoals D66-collega Kaag, op te stappen. Daarmee loopt het imago van de partij opnieuw een deuk op. In de beeldvorming blijft nu hangen dat het CDA ‘geen regie’ en erger nog, geen ‘moreel en politiek kompas’ meer heeft, zo zeggen bronnen in het CDA. Bijleveld vertrekt vanwege de ontstane publieke druk.

Hoekstra betreurt besluit

Vraagtekens zijn er ook over de leidersrol van Wopke Hoekstra, die vrijdag in een summiere reactie alleen verklaarde door Bijleveld ‘op de hoogte’ te zijn gesteld en haar besluit te betreuren.

Het CDA had afgelopen jaar vaker ongemakkelijke momenten, waarbij twijfel rees over de politieke antenne van bewindspersonen. Zoals minister Grapperhaus die op zijn huwelijksfeest geen rekening hield met de geldende coronamaatregelen. Of het ‘sensibiliseren’ van het lastige Kamerlid Pieter Omtzigt door CDA-bewindslieden, zoals bleek uit de in april vrijgegeven kabinetsnotulen.

Omtzigt vertrok deze zomer uit de partij en keerde woensdag als zelfstandig Kamerlid terug. Zijn vertrek leidde tot grote tweespalt in de partij. Het CDA probeerde zich vorig weekend op een speciaal congres te herpakken, maar staat inmiddels op een historisch dieptepunt in de peilingen. Lokale afdelingen hebben voor het eerst grote moeite om kandidaten te vinden die überhaupt op de lijst voor het CDA willen staan. Nog meer schade kan de partij niet gebruiken.

Gepokt en gemazeld

Bijleveld leek met haar aanblijven donderdag een andere opvatting te hebben van de ‘nieuwe bestuurscultuur’ waar het kabinet naar zegt te streven. Zij zei ‘persoonlijk’ een ‘andere afweging’ te maken dan Kaag, maar lichtte dat niet toe. Al vóór de uitslag van de stemming in de Kamer liet zij weten te zullen aanblijven. Daarmee nam ze rol van het parlement niet serieus, vonden diverse Kamerleden.

De 59-jarige Bijleveld is politiek gepokt en gemazeld. Ze kwam als 27-jarige in de Tweede Kamer, was burgemeester in Hof van Twente, staatssecretaris van binnenlandse zaken en commissaris van de koningin in Overijssel. Sinds 2017 is ze minister van defensie, een post waar ze het moeilijk had.

Bijleveld kreeg te maken met een organisatie die in deplorabele staat verkeerde, na jaren van bezuinigingen. Ze sleepte in 2019 1,5 miljard extra budget binnen, maar dat was bij lange na niet genoeg voor achterstallig onderhoud. Begin dit jaar zei de legertop in een zeldzaam interview (met Trouw) zich voor de belabberde staat van het leger te ‘schamen’.

Bijleveld overleefde eerder een paar moties van afkeuring en wantrouwen die de linkse oppositie indiende, dankzij steun van coalitiepartners VVD, D66 en ChristenUnie. De moties gingen over de tientallen burgerdoden die een Nederlandse F-16 in 2015 in Hawija (Irak) had veroorzaakt, en waarover de Tweede Kamer verkeerd werd geïnformeerd.

‘Te lichtzinnig en te laat’

Ze zei als minister ‘heel transparant en open’ te willen zijn, maar dat ervoer de Kamer niet zo. In het Afghanistandebat deze week, werd Bijleveld verweten ‘te lichtzinnig en te laat’ te hebben gehandeld en de Kamer ‘onvolledig’ te hebben geïnformeerd, waardoor de levens van Afghaans personeel in gevaar zijn gebracht. Ze voerde eerdere moties van de Kamer niet goed uit. Zo vroeg de Kamer meermalen om alle tolken vóór de machtsoverdracht uit Afghanistan te halen en hiervoor een versnelde procedure voor reisvisa te regelen. De visa zijn een zaak voor staatssecretaris Broekers-Knol (VVD), die deze twee dagen grotendeels buiten schot bleef.

Bijleveld kreeg de reputatie weinig boodschap aan de Kamer te hebben. Ze werd als ‘onhandig’ en ‘ontactisch’ getypeerd. Ze verstuurde in augustus een tweet over hoe mooi de film De slag om de Schelde was, uitgerekend in de dagen waarin de wereld moest toekijken hoe de Taliban Kaboel innam. Half augustus zei ze bij RTL dat de westerse troepenmacht heeft “laten zien aan de Afghanen dat het ook anders kan”.

Haar eigen wens was om door te gaan op defensie in een nieuw kabinet, zoals ze deze zomer zei. Die gaat nu waarschijnlijk niet meer in vervulling.

Lees ook:

Het aftreden van Sigrid Kaag heeft invloed op de formatie

Wordt het makkelijker of moeilijker: Welke opties heeft informateur Remkes?