Defensie koopt nog negen JSF’s, maar kan er niets extra’s mee doen

Voor de bewaking van het Nederlandse luchtruim en het deelnemen aan buitenlandse missies zijn geen 37 JSF’s nodig, maar 46. Defensie trekt daarom zo’n 750 miljoen euro uit om deze negen extra straaljagers in de Verenigde Staten aan te schaffen.

Dat blijkt uit de defensiebegroting die minister Ank Bijleveld deze week naar de Kamer heeft gestuurd. Het kabinet besloot in 2014 om 37 JSF’s te kopen om de sterk verouderde F-16’s te vervangen. Dat moest genoeg zijn om piloten op te leiden en te laten oefenen, het Nederlandse luchtruim te bewaken, en permanent vier toestellen op missie te sturen.

Nu heeft Bijleveld besloten nog negen straaljagers van zo’n 80 miljoen euro per stuk aan te schaffen, maar het takenpakket blijft hetzelfde. Dit voorjaar is besloten dat Defensie er uitgesmeerd over enkele jaren anderhalf miljard bij krijgt, bovenop eenzelfde bedrag uit het regeerakkoord, dat jaarlijks wordt uitgekeerd.

Het kabinet had deze extra uitgaven binnen de Navo beloofd, omdat Nederland in het bondgenootschap tot de landen behoort die relatief het minst aan de krijgsmacht uitgeven. Nu blijkt dat geld nodig om verborgen gaten in de planning te vullen. De Navo had overigens om vijftien extra toestellen gevraagd.

Amerikaanse kernwapens

Toen minister Jeanine Hennis in 2014 besloot tot de aankoop van de F-35, de officiële type-aanduiding van de JSF, schreef zij wat de vloot moest kunnen. Zevenendertig stuks zou voldoende zijn voor bewaking van het luchtruim en vier vliegtuigen op missie. Nu schrijft minister Bijleveld wat er straks met 46 vliegtuigen kan. Dat is exact hetzelfde, plus de – hevig bediscussieerde – nucleaire taak. Van de Europese Navo-bondgenoten is een aantal landen, waaronder Nederland, in staat om in oorlogstijd Amerikaanse kernwapens af te werpen.

Volgens een woordvoerder van het ministerie van defensie is het niet zo dat Nederland pas met de negen extra vliegtuigen de nucleaire taak kan voortzetten. Zonder die vliegtuigen had de oefening en paraatheid hiervoor wel uit een beperktere poule van piloten en toestellen moeten komen. Pas met de negen extra toestellen, door Bijleveld in juli in deze krant al aangekondigd, kan Nederland dus piloten en vliegtuigen achter de hand houden voor de kernwapentaak zonder dat het ten koste gaat van de beoogde vier toestellen op missie.

Dat het aantal van 37 toestellen voor die wens te krap is, werd de afgelopen jaren al langzaam duidelijk. Het was wellicht genoeg om de huidige taken van de F-16 over te nemen, maar ook met dat vliegtuig knelde het al. In 2017 trok Defensie de straaljagers voor een jaar terug uit de strijd tegen Islamitische Staat, omdat de piloten daar alleen bombardeerden en weer moesten trainen op luchtgevechten.

Spanning tussen Navo en Rusland

Kernwapens liggen politiek gevoelig, waardoor het moeilijk is om openlijk te spreken over hoeveel F-35's ervoor nodig zijn. In 2013 steunde toenmalig coalitiepartner PvdA een motie van SP’er Jasper van Dijk, waarin de Kamer zich uitsprak tegen een nucleaire taak voor de F-35 als die de F-16 opvolgt. Het kabinet legde de motie naast zich neer. Zij schreef dat er hopelijk zoveel afspraken over internationale ontwapening zijn gemaakt wanneer de F-35 in dienst komt, dat kernwapens onder de straaljager dan niet meer nodig zijn. Bij de argumentatie voor koop van de F-35 sprak Hennnis vervolgens niet expliciet over de mogelijkheid om kernwapens af te werpen.

Vanwege de spanning tussen de Navo en Rusland is de politieke acceptatie van kernwapens voor de F-35 sindsdien wel toegenomen. Begin dit jaar sprak D66-fractievoorzitter Rob Jetten zich er even tegen uit, maar twee dagen later veranderde hij van mening. Pas als de Navo en Rusland afspraken zouden maken over wederzijdse ontwapening was het voor Nederland tijd om zich te distantiëren van kernwapens.

Dit voorjaar schreef het kabinet dat de Nederlandse F-35's in principe zo worden afgesteld dat ze kernwapens kunnen afwerpen.

Lees ook:
Slechts vier JSF’s voor missies

Kan de luchtmacht komende jaren nog buitenlandse veiligheidsmissies met straaljagers uitvoeren? Daarover geeft Defensie deze week meer duidelijkheid. Met de 37 JSF-jachtvliegtuigen die het kabinet overweegt aan te schaffen, kan Nederland niet veel missies aan.

Defensie wil Nederlandse onderzeeboten kopen, maar andere ministeries aarzelen

Het wordt de grootste defensieaankoop sinds de JSF. Krijgt het Nederlandse Damen de opdracht om nieuwe onderzeeërs te bouwen? Defensie zegt ‘ja’, andere ministeries zijn er nog niet uit.