Debat Hawija: Bijleveld grijpt strohalm van D66

Met een steeds verder beschadigde minister van defensie, de oren nog gloeiend van de nieuwe uitbrander van de Tweede Kamer, moet het kabinet Rutte III zijn laatste loodzware jaar in. Minister Ank Bijleveld (CDA) krijgt nog één kans om de Kamer voortaan beter, tijdiger en uitgebreider te informeren, vooral als het misgaat bij militaire missies. De strohalm komt van coalitiegenoot D66. Die eist en krijgt met steun van de Kamer een onafhankelijk onderzoek naar de bomaanval op Hawija.

Tot ergernis van een groot deel van de oppositie overleeft Bijleveld deze donderdagavond een derde motie van wantrouwen in een half jaar, vanwege de ronduit beroerde informatievoorziening over de Nederlandse F-16-aanval op het Iraakse Hawija. Daarbij vielen in de nacht van 2 juni 2015 minstens zeventig burgerdoden. Nederland maakte van 2014 tot eind 2018 deel uit van de internationale missie tegen Islamitische Staat in Irak en later ook Syrië. Nederlandse piloten namen deel aan bijna 2100 aanvallen.

Al jaren informeert Defensie de Kamer verkeerd, helemaal niet, of niet op tijd over deze burgerdoden en de gang van zaken rond de militaire actie. Eind vorig jaar biedt Bijleveld excuus aan voor het handelen van haar voorganger Hennis, maar nu moet ze toegeven dat ook haar eigen optreden ‘met vallen en opstaan’ gaat. “Of dit nu een bewuste strategie is of een aaneenschakeling van fouten, ik vind beide even erg”, oordeelt PvdA-Kamerlid John Kerstens.

De PvdA steunt daarom de motie van wantrouwen van de SP, net als de PVV, Denk, 50Plus, PvdD, GroenLinks en de groep Krol. Forum ontbreekt dit keer. De minister is “niet open, niet eerlijk en al helemaal niet transparant”, stelt SP-Kamerlid Sadet Karabulut. Ook al heeft Bijleveld de Kamer bij aanvang proberen te overtuigen van het tegendeel: “Ik heb nu alle informatie gegeven die ik had en die ik mócht delen.”

‘Wij zitten niet in hetzelfde schuitje’

Het is een stoere opmerking van een minister die voor de vierde keer naar de Kamer is geroepen vanwege deze slepende affaire, ditmaal vanwege nieuwe informatie uit Amerikaans onderzoek. Wat de Kamer steekt is dat Bijleveld deze rapporten in januari niet krijgt van haar Amerikaanse collega, nadat ze daar op verzoek van de Kamer om vraagt. Een maand later liggen ze toch op straat, dankzij een soort wob-verzoek van Nos en NRC. “Heeft de minister zich voldoende sterk gemaakt voor ons parlementaire recht op informatie? ”, vraagt D66-Kamerlid Salima Belhaj zich af “Ik deel de ergernis van de Kamer hierover”, reageert Bijleveld. Dat is tegen het zere been van GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik: “Wij zitten niet in hetzelfde schuitje, u bent verantwoordelijk ook voor wat u van bondgenoten krijgt.”

Het debat vestigt daarmee ook de aandacht op de relatief zwakke inlichtingenpositie van Nederland versus bondgenoot Amerika, een gegeven waar Nederland ook in het verleden bij missies al tegen aanliep. Zo schatten het Amerikaanse opperbevel het risico op burgerdoden in Hawija aanvankelijk hoog in, omdat het doelwit - een bommenfabriek van IS - vlakbij een woonwijk ligt. Alleen delen ze die twijfel en hun inlichtingen niet met Nederlandse militairen. Die krijgen alleen de uitkomst te horen. Wel scherpen de VS de procedures meteen na de ravage in Hawija aan, een gegeven dat de Kamer pas dit voorjaar ter ore komt.

Ronduit pijnlijk wordt het als Bijleveld – die blijft schermen met het feit dat alle militaire procedures destijds goed gevolgd zijn – van de SGP de vraag krijgt: Waren de bommen gevallen als dit doelwit nu had voorgelegen? Nee, erkent de minister.

Dat Bijleveld door mag gaan met haar pogingen tot meer transparantie over toekomstige missies, dankt ze vooral aan kritische coalitiegenoot D66. Kamerlid Salima Belhaj weet vanaf het begin de ogen op haar gericht, in het eerste belangrijke debat dat niet over corona gaat. Toch is het virus ook weer niet zo heel ver weg: een gedwongen vertrek van Bijleveld kan het kabinet in deze crisistijd missen als kiespijn. Belhaj geeft de minister na stevige kritiek een allerlaatste waarschuwing: “Het moet veel en veel beter, anders lopen we opnieuw tegen een muur.”

Lees ook:

Het verhaal van Alaa Qader: zo krijgt de bomaanval op Hawija een gezicht

Een van de burgerslachtoffers van de Nederlandse F16-aanval op een bommenfabriek in het Iraakse Hawijadoet zijn verhaal. “Alles wat ik had opgebouwd, was in een paar minuten verpest.”