De ministersploeg kwam na het laatste kabinetsberaad over het toeslagenschandaal opvallend eensgezind naar buiten, zonder ruzie en zonder enig verwijt naar elkaar. Het kabinet wil namelijk zoveel mogelijk ‘mentaal missionair’ blijven.
De premier heeft de afgelopen weken benut om een kabinetsval met zo min mogelijk schade mogelijk te maken. Als eerste moesten de gelederen binnen de coalitie gesloten blijven om nog effectief te kunnen doorregeren. Volgens premier Rutte is de coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie ‘eensgezind’ in de conclusie dat aftreden noodzakelijk was, al voelt Rutte zich niet rechtstreeks verantwoordelijk. Ook de andere ministers repten over de ‘grote eensgezindheid’ waarmee de coalitie ‘gezamenlijk’ de algehele verantwoordelijkheid voor deze affaire heeft genomen. Rutte concludeerde in navolging van de parlementaire verhoorcommissie dat ‘het hele overheidssysteem heeft gefaald in de toeslagenaffaire, die fundamenteel verschrikkelijk is misgegaan’.
Dat de VVD aftreden eerder deze week niet nodig vond, ontkende hij. Rutte stelde dat het rapport Ongekend Onrecht van de commissie zo zwaar was, dat er geen andere conclusie mogelijk was dan de koning het ontslag aanbieden. “Natuurlijk is dit een kolossale smet op mijn premierschap”, erkende Rutte.
Nog twee grote prioriteiten
Rutte zocht naar een zachte landing, omdat deze demissionaire regering zichzelf twee grote prioriteiten stelt om nog aan te pakken. Allereerst moet nu zo snel en goed mogelijk de schade worden afgehandeld. De tienduizenden ouders die onterecht tot fraudeur zijn bestempeld in de toeslagenaffaire moeten gecompenseerd worden. “Er mag absoluut geen vertraging meer optreden om deze ouders uit de problemen te krijgen”, zei Rutte. Vlak voor kerst besloot het kabinet de ouders alvast 30.000 euro te geven. Toch is nog aan geen enkele ouder dit geld overgemaakt, en bovendien staan schuldeisers, met de Belastingdienst voorop, klaar om dit bedrag op voorhand alweer op te eisen.
Ten tweede zit het het land in een enorme crisis als gevolg van de coronapandemie die maar niet ingedamd raakt. Ook daar moet het kabinet de komende maanden met man en macht prioriteit aan geven. Daarom benadrukte Rutte dat het kabinet weliswaar demissionair verder gaat, maar ‘mentaal in ieders hoofd zo missionair mogelijk moet optreden in het landsbelang’. Dat moet het kabinet wel doen zonder de opgestapte minister van economische zaken Eric Wiebes, die in het vorige kabinet staatssecretaris van de Belastingdienst was. Hij vertrekt per direct.
Rutte was er eerst niet van overtuigd dat als een kabinet demissionair is, het toch mentaal missionair kan doorregeren. Maar de afgelopen dagen is hij tot de conclusie gekomen dat dit wel kan, vertelde Rutte. Er is een risico dat kiezers niet meer zullen luisteren naar een demissionair kabinet dat vrijheidsbeperkende maatregelen oplegt. En ook zou het kunnen dat de oppositie de regering niet meer voluit steunt in haar coronabeleid. Maar Rutte heeft zich verzekerd van enige steun bij de oppositie. Hij benadrukte tot drie keer toe blij te zijn dat GroenLinks-leider Jesse Klaver die steun ook expliciet heeft toegezegd.
Lijsttrekkers willen door
Duidelijk is ook dat Mark Rutte, Wopke Hoekstra en Sigrid Kaag ondanks het aftreden van dit kabinet lijsttrekker van hun partij zullen blijven. Ook daarom is het voor hen van belang dat de kabinetsval zo min mogelijk ruis veroorzaakt. In een reactie verklaarden ze eensgezind zich verantwoordelijk, maar niet schuldig te voelen voor wat de ouders is aangedaan.
Door zich verkiesbaar te blijven stellen volgen ze niet de lijn van de donderdag afgetreden PvdA-leider Lodewijk Asscher, die zich onvoldoende gesteund voelde door zijn eigen partij vanwege de toeslagenaffaire. Volgens Rutte is het aan de VVD om hem als lijsttrekker te kiezen, en dat hebben de leden al gedaan. Het is straks aan de kiezer om in maart bij de Tweede Kamerverkiezing te bepalen of hij nog een geschikte lijsttrekker is. Dezelfde redenering volgt CDA-leider Wopke Hoekstra. Als de campagne in februari losbarst moet blijken of deze strategie van een zachte landing is gelukt.
Lees hier al onze verhalen over de toeslagenaffaire.
Binnenkort op Trouw.nl: een nieuwe serie van de podcast Wijsneuzen. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen gaan Frits van Exter en Menno Hurenkamp in gesprek met gasten en politiek redacteuren van Trouw. Lees hier meer.
