De VVD moet kiezen: Baudet of Thorbecke

Waarom roept de samenwerking met populistische partijen die de rechtsstaat aan hun laars willen lappen in het CDA wel steeds heisa op en in de VVD niet? Op deze vraag die een lezer me van de week voorlegde gaf de liberale conservatief J.L. Heldring wellicht het kortste en scherpste antwoord: ‘Voor een groot deel gaat het ze in de VVD om economische vrijheid. En de rest, ach...’

Heldring zei dat een kleine tien jaar geleden in een vraaggesprek met het Jaarboek parlementaire geschiedenis, dat draaide om zijn twijfel of de ‘democratie zoals wij die kennen’ blijvend is. Van de VVD moesten we het niet direct hebben, maakte hij duidelijk: ‘Nette mensen, die een soort van gezelligheid onder elkaar hebben, maar de democratie is een verworvenheid waar ze zich niet zo druk om maken. Als de economische vrijheid maar gegarandeerd is, zijn ze bereid zowel met links als met rechts samen te werken’.

De geschiedenis bevestigt dat. Hoewel de VVD, opgericht in 1948, in de Koude Oorlog eerst de CPN van samenwerking uitsloot en later ook de PvdA, is ze na 1989 een allemansvriend geworden. Niemand verbeeldt dat beter dan haar politiek leider Mark Rutte, die als premier met acht partijen samenwerkte, dwars door het politieke spectrum heen.

Rutte regeert zoals de christen-democraten in hun gloriedagen

In het gefragmenteerde krachtenveld had de natie zich geen betere premier kunnen wensen. Rutte regeert zoals de christen-democraten in hun gloriedagen, vanuit het midden. Maar de keerzijde van deze lenigheid spreekt uit de vraag van de lezer: hoe veilig zijn vrijheid en democratie als de VVD zonder slag of stoot in zee gaat met stelselvijandige partijen als de PVV en, zoals nu in Brabant gebeurt, het Forum voor Democratie?

Denk niet te gemakkelijk dat het in politieke zin louter een zaak van de provincie is, Brabant voor de Brabanders. Om een indringend voorbeeld uit de geschiedenis aan te halen hoe belangrijk schijnbaar nietige verschuivingen kunnen zijn: Hitler kreeg van president Hindenburg in 1933 pas de zegen de nieuwe rijkskanselier te worden, nadat zijn partij, de NSDAP, die bijna knock-out lag na nederlagen in de presidents- en parlementsverkiezingen, regionale verkiezingen in het ministaatje Lippe nipt had gewonnen. Het was het beslissende zetje voor de aarzelende Hindenburg.

Ten tijde van de Koude Oorlog hoefde de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie zich over het behoud van de kernwaarden in haar naam niet druk te maken. Deze werden haast als vanzelf bepaald door de herinneringen aan de bezetting en de onvrijheid en totalitaire regimes aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. De verlegenheid die na de val van de Muur in 1989 ontstond over de grondslagen van onze democratische samenleving, duurt tot op dag van vandaag voort, de laatste jaren in de vorm van een giftige polarisatie die een splijtende kracht heeft.

Polarisatie, een middel om macht te verwerven

In verwarrende tijden is polarisatie een verleidelijk verdienmodel, een middel om macht te verwerven, zoals de populisten in de politiek en de media hebben ontdekt. Ga er als volkspartijen die een eeuw lang de staat hebben gedragen en de verscheidene bevolkingsgroepen bijeen hebben gehouden maar aan staan. In de kern worden in het gepolariseerde klimaat samenleving en rechtsstaat uiteen­gedreven door middel van de democratie, opgevat als kaal meerderheidsdenken of zogenaamde volkswil.

De uitkomsten daarvan zie je terug in Hongarije en Polen. In de Verenigde Staten is de situatie precair met een president die zich niet geroepen voelt de samenleving bij elkaar te houden maar te polariseren. Het verklaart waarom de oude partijen in ons land moeite hebben positie te kiezen. In hun hoogtijdagen vielen samenleving en democratische rechtsstaat naadloos samen, nu is er een wig tussen gedreven. Het zet de strijd tussen macht en kernwaarden onder zware druk.

De verdeeldheid die zich in het CDA manifesteert, laat zien dat er in elk geval een sterk politiek bewustzijn is van wat er op het spel staat. De partij wil politiek bedrijven met hoge morele pretenties, vanuit het evangelie als inspiratiebron. ‘Wij mikken hoger, wij graven dieper’, zei de naoorlogse katholieke politicus Beel. Daarmee schep je verplichtingen, ook tegenover jezelf.

De VVD staat wat losser in het leven, plooibaarder ook nu zij de spilpositie in de Nederlandse politiek inneemt, maar zij kan zich als partij die zich liberaal noemt, niet aan de nalatenschap van Thorbecke en Cort van der Linden onttrekken, de staatslieden die de rechtsstaat verbonden met de democratie. Het komt aan op hoe de VVD zich in het verkiezingsjaar 2021 opstelt. De dagen van de gezelligheidsvereniging zijn voorbij, deze tijd vraagt om een ernstige politieke keuze. Thorbecke kijkt in het Torentje over Rutte’s schouder mee.

Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie. Lees ze hier terug.