De verkenner, vroeg of laat moest er gedonder van komen

De verkenner bestaat niet. In het Reglement van Orde van de Tweede Kamer komt het woord niet voor. Nergens is vastgelegd wat een verkenner moet doen – en juist moet nalaten. Vroeg of laat moest er gedonder van komen.

Toen de Kamer in 2012 besloot de regie van de kabinetsformatie bij het staatshoofd weg te halen en naar zich toe te trekken, klonken er waarschuwende woorden. Het beviel de VVD niet dat andere fracties geen fatsoenlijke wet voor deze ingrijpende wijziging hadden gemaakt, maar wilden volstaan met het aanpassen van de huisregels van de Kamer. Het reglement schrijft slechts voor dat na verkiezingen de nieuwe parlementariërs binnen een week een informateur aanstellen. Wat er in die tussentijd moet gebeuren, is nergens vastgelegd. Staatsrechtelijk niemandsland.

In dat niemandsland voerden Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma gesprekken met de zeventien lijsttrekkers. Henk Kamp, die in 2012 namens de VVD zelf als verkenner aan de wieg stond van het tweede kabinet-Rutte, was dit weekend in het tv-programma WNL op zondag uitgesproken: Ollongren en Jorritsma gingen te ver. Zij hadden zich niet mogen bemoeien met de positie of het gedrag van CDA’ers Wopke Hoekstra (‘onderhandelingsstijl’) en Pieter Omtzigt (‘functie elders’). Een verkenner, zei Kamp, doet niets anders dan kijken naar de verkiezingsuitslag, enkele gesprekken voeren met lijsttrekkers en een informateur een richting aangeven voor een mogelijke coalitie.

Zo dreigt er politieke spaghetti

Dat klinkt volstrekt logisch, maar toch: Kamp kan nog zo stellig beweren dat Ollongren en Jorritsma hun boekje te buiten zijn gegaan door over personen te praten, ook dat is niet meer dan een breed gedeelde overtuiging. Wat kun je een persoon die formeel niet bestaat precies verwijten?

Ollongren en Jorritsma moeten deze week, vermoedelijk woensdag, in een debat met de Tweede Kamer uitleg geven over hun mislukte missie. Het is curieus. Op welke titel staan zij straks in vak K? Wat als de Kamer vindt dat dit consequenties moet hebben? Ze zijn al verkenner-af. Moet Ollongren, de toch al demissionaire minister, vrezen voor haar positie in het kabinet? Of heeft Jorritsma een probleem, de VVD-fractievoorzitter in de Eerste Kamer? Zo dreigt er politieke spaghetti.

Het zou logischer zijn om te debatteren met de nieuwe verkenners D66’er Wouter Koolmees en VVD’er Tamara van Ark, die nog in functie zijn en namens de Kamer hun werk verrichten. Maar of dat de zaak zal verhelderen, is twijfelachtig. Koolmees en Van Ark verklaarden vorige week dat de oud-verkenners hun notities over Omtzigt en Hoekstra baseerden op ‘een inventarisatie vanuit meerdere invalshoeken, waaronder berichten in de media’. Jorritsma en Ollongren hebben dit inmiddels weer tegengesproken. Wie het nog begrijpt mag het zeggen.

Als de Kamer werkelijk de regie over formatie wil hebben, zoals afgesproken in 2012, staan twee dingen te doen: het bestaan van de verkenner fatsoenlijk vastleggen in het reglement. En iemand met voldoende afstand van het Binnenhof aanwijzen voor deze functie, om partijpolitiek gekonkel te voorkomen.

Het is nog niet te laat. Sterker: het debat komt precies op tijd.

Bart Zuidervaart is chef van de redactie politiek. Hij schrijft wekelijks een column.