De PvdA kon Adri Duivesteijn (1950-2023) nooit helemaal in het keurslijf dwingen

Veel Haagse kiezers die in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw op hem stemden, zeiden dat ze op de lokale PvdA-kandidatenlijst voor ‘Adri’ hadden gestemd. Duivesteijn werd zo vooral in zijn eigen verpauperde Schilderswijk, waar hij regelmatig actievoerde, liefkozend aangeduid als ‘een van ons’. Maar ook buiten de Schilderswijk noemden veel van zijn kiezers hem al snel bij de voornaam, herkenbaar als hij was als vertegenwoordiger van de Hagenaar met de smalle beurs en een huurhuis. Die huurders voelden haarfijn aan dat hun belangen bij hem veilig waren.

Een politicus die wordt aangesproken met zijn voornaam staat meestal dicht bij zijn kiezers. En de kans is groot dat hij in de problemen komt binnen zijn eigen partij, wanneer hij de partijbelangen aan zijn laars lapt ten gunste van zijn achterban. Adri Duivesteijn kreeg van collega-politici uit de sociaaldemocratie vaak dat verwijt. Te veel een ruziemaker binnen de PvdA, een ongeleid projectiel, een ramp voor het land. Dat soort verwijten gingen over hem rond. En tegelijk moesten die mopperende PvdA-collega’s toegeven dat hij toch wel een verdraaid behendig politicus was, die wist te bereiken wat hij wilde.

Duivesteijn koos voor de politiek

Het verwijt dat hij vaak zijn eigen koers koos ten koste van de partijlijn, liet Duivesteijn langs zijn koude kleren afglijden. Hij wist dat zijn critici een punt hadden. Nadat de jonge kok uit het Scheveningse Kurhaus een extra opleiding aan de destijds rebelse sociale academie afrondde, stond hij samen met zijn studievriend Aalt Maaswinkel voor de keuze hoe ze het beste de verworpenen der aarde, in dit geval de bewoners van de oude wijken, konden gaan verheffen. Maaswinkel koos voor maatschappijhervorming van onderop, via het opbouwwerk in de wijken. Duivesteijn koos voor de politiek. De PvdA was voor hem slechts een vehikel om zijn gewenste veranderingen in de maatschappij door te voeren.

De wegen van de twee ex-sociale academie studenten zouden elkaar vaak kruisen. Duivesteijn schopte het tot bouwwethouder in Den Haag en later Almere. Maaswinkel was dan aan zijn zijde als topambtenaar, directeur van een woningbouwvereniging of adviserend ‘woningbouwaanjager’.

Hoe Duivesteijn als Haagse wethouder, de baan die hij in 1980 bemachtigde, wilde soleren werd direct na zijn benoeming duidelijk. De afdeling stadsvernieuwing van de gemeente vertrok uit het stadhuis naar een aparte voormalige villa, elders in het centrum. Minder omslachtig en minder bureaucratisch, meende hij.

Een staalharde belangenbehartiger van huurders

Zijn plannen (‘mijn brainwave’) voor de bouw van een nieuw stadhuis, het huidige witte IJspaleis, leidde uiteindelijk tot zijn aftocht. Opnieuw botste het met meer behoudende partijtijgers om hem heen. “Te duur”, meende PvdA-wethouder van financiën Gerard van Otterloo over wat hij beschouwde als een megalomane overheidskathedraal. “Het is de broodnodige impuls voor het centrum van Den Haag”, hield Duivesteijn stug vol. Het werd opnieuw een hoogoplopende ruzie en beide wethouders sneuvelden in die strijd. Duivesteijn maakte de afbouw van zijn stadhuis niet in functie mee.

De solotoer binnen de PvdA bleef de werkwijze voor de rest van zijn politieke carrière. Die politiek loopbaan kwam weer op gang na een paar jaar als directeur bij het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam. Als Tweede Kamerlid bleef Duivesteijn zich net als eerder in de Haagse gemeenteraadspolitiek opstellen als een sociaaldemocraat – dat wel – van het soort dat zich niet laat leiden door de top van de partij.

Weer profileerde hij zich als de staalharde belangenbehartiger van huurders. Al zocht hij bewust ook de liberale kant op met zijn pleidooien voor meer vrijheid voor kopers met zelfbouwwoningen. Zo’n zelfbouwwoning had hij zelf ook laten neerzetten. Als bouwwethouder in Almere, waar ze hem voor vroegen, propageerde hij die particuliere kleine woningbouwprojecten nadrukkelijk.

Gedoseerd dwarsliggen

Als wethouder in Almere kon hij zich opnieuw bemoeien met de Binnenhofpolitiek. Hij werd Eerste Kamerlid en ging lustig door met dwarsliggen in de PvdA. Gedoseerd dwarsliggen, volgens zijn eigen inschatting van de politieke mogelijkheden. Zo dwong hij coalitiegenoot en VVD-minister Stef Blok tot een zwaar nachtelijk debat in de senaat over de verhuurdersheffing in het woonakkoord. Duivesteijn ging op het laatste moment wel overstag, zo telde hij zijn knopen voor de PvdA dan ook wel weer.

In een andere kwestie die dreigde te escaleren in de Eerste Kamer zou hij waarschijnlijk niet overstag zijn gegaan. De omstreden wetgeving over strafbaarheid van illegale vreemdelingen was voor hem niet aanvaardbaar, al was dat door zijn toenmalige partijleider Diederik Samsom aanvankelijk tijdens de kabinetsformatie geslikt. Het omstreden wetsvoorstel ging destijds tijdig van tafel. Duivesteijn was heilig van plan tegen te stemmen als het de Eerste Kamer zou zijn voorgelegd. Pijnlijk dwarsliggerij in een PvdA die liever geen verdeeldheid toont? De partij kon ‘Adri’ nu eenmaal nooit helemaal in het keurslijf dwingen.

Terwijl die partij hem blijkbaar wel zoveel aan het hart ging dat hij zich tot het laatst toe heftig bleef verzetten tegen de samensmelting met GroenLinks. Tegenover de lange rij prominente PvdA’ers die pleit voor samenwerking of zelfs een fusie met GroenLinks bleef Duivesteijn – samen met ex-voorzitter Hans Spekman – daar fel tegenstander van. “Een vlucht naar voren zonder inhoudelijke gedachte over linkse progressieve politiek”, wierp hij de voorstanders voor de voeten. De partij die hij zo vaak kritiseerde is nu reddeloos verloren, oordeelde Duivesteijn: “Het einde van de PvdA is ingezet. Weg geschiedenis, traditie en sociale democratie”.

Lees ook:
Het liberalisme loopt hard op zijn grenzen. Hoog tijd dat PvdA en GroenLinks de politiek weer ziel geven

Na decennia van liberaal beleid verkeert het politieke bestel in diepe crisis en gaapt er een ideologisch gat. Er is dringend tegenmacht nodig, schrijft Trouw-columnist Hans Goslinga.