De ontknoping nadert: is het over en uit voor het referendum?

Zelden trekken de fracties van de SP en D66 samen op. Woensdag stonden ze echter schouder aan schouder in de Tweede Kamer, verenigd in een politieke reddingsmissie. De partijen wagen een ultieme poging om alsnog een referendum in te voeren.

SP-Kamerlid Renske Leijten zat voor de gelegenheid op de stoel waar normaal de ministers zitten. Daar verdedigde zij de initiatiefwet die de SP heeft ingediend voor een nieuwe vorm van inspraak voor burgers. Via een zogeheten correctief referendum moet er voor kiezers een mogelijkheid komen om achteraf ‘aan de noodrem te kunnen trekken’, zo is het voorstel. Naast de SP is vooral D66 een pleitbezorger van dit idee.

Maar of het correctief referendum er komt, is zeer onzeker. Er is een grondwetswijziging voor nodig. Dat betekent dat minstens twee derde van de Tweede Kamer moet instemmen. En daar zit het probleem. Woensdag bleek in het debat dat die benodigde steun nog niet in zicht is. Bij de VVD, CDA en SGP leven ‘fundamentele bezwaren’. De fracties van Denk en Forum voor Democratie twijfelen.

Stem heeft soms geen effect

VVD-Kamerlid Mark Strolenberg kondigt aan dat de VVD tegen het correctief referendum zal stemmen. Referenda doorkruisen het mandaat dat kiezers eens in de vier jaar geven aan de Tweede Kamer, aldus de fractie. Referenda kunnen ook tot teleurstelling leiden, redeneerde Strolenberg: burgers in het land zien dat hun stem bij een referendum soms geen effect heeft.

Bij het CDA is er ook weinig animo voor het inbouwen van een ‘noodrem’ in het parlementaire stelsel, waarbij kiezers achteraf een wet alsnog kunnen verwerpen. CDA-Kamerlid Inge van Dijk zei dat het CDA meer ziet in andere vormen om burgers te betrekken bij besluiten, zoals burgerraden. “Een noodrem zet de trein stil, maar verandert niet de richting. Politiek moet vóóraf burgers betrekken bij besluiten.”

Het probleem is dat het plan dat er nu ligt zo veel compromissen bevat dat het eigenlijk geen enkele partij nog warm maakt. Op verzoek van de ChristenUnie kwam er eerder een hoge drempel in het voorstel: kiezers kunnen straks een wet pas achteraf verwerpen als er net zo veel mensen tegenstemmen als – omgerekend – de helft plus één van de opkomst van de laatste Tweede Kamerverkiezingen. In de praktijk moeten er dan meer dan vijf miljoen mensen komen tegenstemmen bij een referendum. De eerdere referenda in Nederland zouden dan geen geldige uitslag hebben gehad.

‘Leeft het onderwerp echt, dan komen de mensen wel’

Ook voorstanders SP en D66 zeiden woensdag openlijk dat het ‘niet het ideale referendum is’, aldus SP-Kamerlid Michiel van Nispen. “Maar het is wel een referendum, en de kiezers krijgen een bindend oordeel. Dit kan een historisch besluit worden.” D66 ziet in de hoge drempel ook een voordeel: “Als een onderwerp écht leeft in het land, komen mensen echt wel”.

Juist die hoge drempel leidt tot honende reacties bij rechts-populistische partijen. De PVV heeft wel zijn steun aan het plan beloofd, maar noemde het in de Tweede Kamer tegelijkertijd openlijk ‘een misbaksel van een referendum en een dode letter’. Bij Forum voor Democratie sprak Thierry Baudet over een ‘judasstreek’ en een ‘giftig cadeau’ waarvoor hij liever wil bedanken. “Maar we staan nog in dubio.”

SP-Kamerlid Renske Leijten hoopt de twijfelaars nog over te halen. Die hoge drempel hoeft geen probleem te zijn, suste ze. “Wie weet werkt het prima – dat zou je juist moeten uitproberen in de praktijk.”

Lees ook:

“Liever een gemankeerd referendum, dan helemaal geen referendum”

“Het correctief referendum hééft al veel draagvlak", zegt SP-Kamerlid Renske Leijten over haar initiatiefwet om een referendum in de Grondwet op te nemen. Volgens haar is er breed draagvlak, zowel in de Tweede Kamer als daarbuiten. “Tegen de twijfelaars heb ik gezegd: er ís al een meerderheid, wil je dat echt tegenwerken?”

De Jonge grijpt in bij huurexplosie, tegen de zin van vastgoedbeleggers

Het heetste hangijzer blijft nog onaangeroerd, maar eigenaren van huurwoningen zijn alvast boos over een tijdelijke maatregel van minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting). Die geldt voor twee jaar en is bedoeld om te voorkomen dat de huren gaan meestijgen met de explosieve inflatie. Die maatregel kost verhuurders geld.