De Omgevingswet dreigt een nieuw ICT-fiasco van de overheid te worden en de vraag is wie dat durft te erkennen

In een van de strips van cartoonist Dirk van de Wiel (‘Van 9 tot 5’) zitten een man en een vrouw aan de bar. De man, type complotdenker, zegt: “Straks krijgt iedereen onder het mom van een coronavaccin een chip ingespoten. De staat gaat die chips aansturen via een computersysteem.” De vrouw: “Ah, dus eigenlijk is het een ICT-project van de overheid? Dan zou ik me niet te veel zorgen maken.”

De lijst met mislukte ICT-avonturen van de overheid is lang. Zo lang zelfs, dat een Kamercommissie onder leiding van VVD’er Ton Elias in 2014 onderzoek deed naar de fiasco’s die de belastingbetaler vele miljarden hebben gekost. Elias en zijn collega’s bespeurden bij ambtenaren een ‘ongebreideld ICT-enthousiasme, waarbij ICT als oplossing voor alle vraagstukken wordt gezien’. En: ‘Veel geplande projecten willen het onmogelijke voor elkaar krijgen. Projecten zijn te groot en te complex, terwijl juist deze grote projecten statistisch gezien vaker mislukken’.

Kritisch rapport, vernietigende conclusies. De overheid werd hard wakker geschud. Sindsdien zijn er weer vele ICT-projecten ontspoord.

De grootste zorg op dit moment is de invoering van de Omgevingswet, een prestigieus plan waar al bijna tien jaar aan wordt gewerkt. Deze wet moet alle bestaande wetten en regels over ruimtelijke ordening vervangen. Burgers kunnen straks vanachter hun computer zelf eenvoudig en razendsnel vergunningen regelen, dankzij gedigitaliseerde informatie en overheidsinstanties die vlekkeloos met elkaar samenwerken.

Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is het dat meestal ook. Het project loopt vast vanwege haperende software. Het Bureau ICT-Toetsing (BIT) oordeelde al in 2017 dat het computersysteem ‘tot problemen zal leiden’. Nu, drie jaar later, vindt de ICT-waakhond het project ‘nog steeds complex’. Je hoort de echo van Elias.

Volgens minister Ollongren van binnenlandse zaken zijn de computerproblemen overkomelijk. Invoering van de wet is reeds drie keer uitgesteld, maar 1 januari 2022 is haalbaar, zegt ze. Gemeenten moeten vooral veel gaan oefenen met het nieuwe systeem en dan komt het goed.

Op het bureau van Ollongren ligt inmiddels ook een nog vertrouwelijk onderzoek van KPMG, waaruit blijkt dat de rekening van deze Omgevingswet voor gemeenten de komende tien jaar oploopt naar 1,5 miljard euro. Dat is een veelvoud van het bedrag wat deze gemeenten destijds is voorgespiegeld.

Hier is een nieuw ICT-fiasco van de overheid in de maak en de vraag is wie dat durft te erkennen. De Tweede Kamer in ieder geval niet. Daar zouden inmiddels alle alarmbellen moeten rinkelen, maar het blijft er opmerkelijk stil. Je mag bijvoorbeeld verwachten dat de Kamer dat KPMG-document per omgaande wil hebben.

Ton Elias zegt dat hij er ‘giftig’ van wordt. Het stoort het oud-Kamerlid mateloos dat er zo met zijn erfenis wordt omgesprongen, dat politici de hele dag druk zijn met artikel 23 van de Grondwet en andere sexy talkshow-onderwerpen, maar hun neus ophalen voor geldverslindende ICT-perikelen bij de overheid.

Is het desinteresse? Onwetendheid? Het is sowieso ‘zeer kwalijk en ongehoord laks’, vindt Elias. Alsof het om monopolygeld gaat.

Bart Zuidervaart is chef van de redactie politiek. Hij schrijft wekelijks een column.