De macht wisselt in de provinciehuizen, het stikstofbeleid dreigt te sneuvelen

Premier Mark Rutte beklom gisteravond het podium op de VVD-bijeenkomst in Noord-Brabant, waar hij allereerst de grote winnaar Caroline van der Plas feliciteerde. “Dit was niet de winst die we wilden”, zei hij over het eigen verkiezingsresultaat (een bescheiden verlies).

Maar Rutte richtte zijn blik onmiddellijk op de toekomst, op de rol die zijn partij zou moeten spelen in de provincies. “De komende weken worden in alle provinciehuizen weer colleges gevormd. De VVD zal verantwoordelijkheid nemen. Vanzelfsprekend.”

Het grote succes van de BoerBurgerBeweging (BBB) zal onvermijdelijk betekenen dat de provinciebesturen worden opgeschud. Op dit moment zit het CDA nog in elf van de twaalf coalities. De VVD ook. De PvdA zelfs in alle twaalf. Deze traditionele machtspartijen zullen moeten inleveren.

Politieke aardverschuiving

Met 80 procent van de stemmen geteld, is de politieke aardverschuiving goed zichtbaar in Overrijssel. De provincie telt 47 Statenleden. Het CDA heeft er nu nog negen, dat worden er vermoedelijk vier. De VVD zakt van zes naar vier, Forum voor Democratie van zes naar één. BBB krijgt er naar verwachting zeventien.

Het zet de politieke verhoudingen in Overijssel volledig op zijn kop. Besturen zonder de partij van Caroline van der Plas is ondenkbaar. Dat betekent onder andere dat de provincie duidelijk afstand zal nemen van het stikstofbeleid van het kabinet. De Haagse coalitie wil strengere regels voor boeren, wat mogelijk kan leiden tot gedwongen uitkoop van agrariërs. Voor BBB is dat onbespreekbaar. Dat geldt ook voor het kabinetsplan om de stikstofreductie uiterlijk in 2030 geregeld te hebben.

Overijssel is geen uitzondering. Ook in andere provincies scoort de BoerBurgerBeweging vanuit het niets. Niet alleen in het noorden en oosten van het land, waar de peilingen op wezen, beleeft BBB een ongekende doorbraak. Het geldt net zo goed voor het westen en zuiden. Ook in Noord-Brabant koerst Van der Plas af op de winst. In Noord-Holland is het stuivertje wisselen tussen BBB en VVD. De partij van Van der Plas is overal, in iedere provincie, een factor van belang.

Volledig implodeerde

De winst voor de één betekent een nederlaag voor de ander. Forum voor Democratie veroverde vier jaar geleden 86 zetels in de Staten en twaalf in de Eerste Kamer, waarna de partij volledig implodeerde. Van de twaalf senaatsplekken blijven er mogelijk nog twee over.

De pijn zit ook bij het CDA, de partij die al eerder grote verliezen moest incasseren bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer en de gemeenten. Nu volgt een nieuwe nederlaag, voor een bestuurslaag waar het CDA traditiegetrouw sterk is. Partijleider Wopke Hoekstra noemde het resultaat ‘een buitengewoon bittere pil’. De vanzelfsprekendheid dat het CDA toetreedt tot het provinciebestuur is verdwenen.

Dat is slecht nieuws voor de VVD, die in de christendemocraten een natuurlijke bondgenoot ziet. De vraag is: zijn de liberalen bereid samen te werken met BBB? Dat de VVD dit in meerdere provincies zal moeten, lijkt onvermijdelijk.

De winst voor BBB is ook een domper voor D66, de partij die maximaal inzet op natuurherstel en de daarvoor benodigde reductie van de stikstofuitstoot. Het kabinet werkt aan een wet hiervoor, maar de uitvoering ligt bij de provincies. In de meeste van de twaalf provinciehuizen is BBB dankzij deze verkiezingen aanzienlijk machtiger dan D66. De kans dat de Haagse stikstofplannen ongeschonden worden uitgevoerd door een provinciebestuur waar ook BBB deel van uitmaakt, is nihil.

Vooravond van de onderhandelingen

D66-leider Sigrid Kaag toonde zich onverschrokken: “We staan voor de idealen en we houden vast aan het uitvoeren van de progressieve agenda.” VVD-stikstofminister Christianne van der Wal zei, aan de vooravond van de onderhandelingen in de provinciehuizen: “Beide kan niet waar zijn. Je kunt niet zeggen: ik ga geen stikstofbeleid doorvoeren, maar wel huizen bouwen en investeren in de economie.”

Het zet de coalitiegesprekken in de provincies direct op scherp, nog voordat deze begonnen zijn.

Lees ook:

Hoe is er gestemd in uw gemeente? Bekijk hier de uitslagen

Op deze pagina vindt u de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen van 2023.