De linkse samenwerking tussen PvdA en GroenLinks is in een nieuwe fase beland

De linkse samenwerking tussen PvdA en GroenLinks is in een stroomversnelling beland. Bijna vierduizend leden proberen zaterdag uit hoe één partij aanvoelt op een gecombineerd partijcongres.

Staand op de markt in Middelburg stond PvdA/GroenLinks-lijsttrekker Anita Pijpelink met verkiezingsfolders in de hand, speurend naar voorbijgangers voor een praatje. Het kost haar dit jaar minder moeite dan anders om contact te leggen. Sinds de PvdA in Zeeland − als eerste in het land − één lijst vormt met GroenLinks, is de reactie van vrijwel alle voorbijgangers hetzelfde.

“Ook mensen die niet op ons stemmen hebben als eerste respons: ‘Wat goed dat partijen samenwerken’. Ze beginnen meteen over de versplintering in de politiek. We krijgen complimenten dat we het omgekeerde doen van polarisatie door als linkse partijen de onderlinge verschillen juist te overbruggen en één fractie te vormen”, zegt Pijpelink.

GroenLinks en PvdA staan in Zeeland weer op de kaart als de grote partij om rekening mee te houden. Zeeland is het laboratorium voor linkse samenwerking. Nergens in het land is het proces richting een fusie van de partij al zo ver als hier. Bij de verkiezingen in maart voor de Provinciale Staten opereren de partijen als één geheel, met een gezamenlijke lijsttrekker, een gezamenlijke kandidatenlijst en een gezamenlijke fractie.

Zeeuwse PvdA’ers en GroenLinksers zijn er zelf mee gekomen. “Wij vinden het geen laboratorium. Misschien voor anderen. Maar voor ons is het al een feit. Het is niet om uit te proberen, dit is gewoon hoe het voortaan is”, verwoordt lijsttrekker Pijpelink het Zeeuwse enthousiasme.

Standaard vegetarische lunches

Wie rondbelt in de provinciale afdelingen krijgt verhalen over de ‘energie’ die loskomt door de samenwerking. Over de vele stoelen die erbij gesleept moesten worden toen de twee partijen voor het eerst samen activiteiten gingen organiseren. Over leden die al jaren hun interesse kwijt waren voor de partij maar weer opduiken. Over het geslaagde samenstellen van een gezamenlijke kandidatenlijst. Over intensief appcontact om alles ‘zorgvuldig’ te doen. En over vegetarische lunches die tegenwoordig standaard zijn. Oudere PvdA’ers moesten er even aan wennen maar het ‘respect voor de gewoontes van de ander’ hoort nu eenmaal bij een fusieproces.

Wat er in Zeeland gebeurt wordt met argusogen gevolgd op de landelijke partijkantoren van GroenLinks en PvdA. Het heeft alles heeft te maken met een eerder succes in Zeeland. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 was er ook al een experiment met nieuwe linkse samenwerking. In Goes en Middelburg gingen de partijen samen en werden in één klap de grootste partij, alle andere partijen ver achter zich latend. Opgeteld haalden ze samen meer zetels dan ieder apart.

De magie van ‘1+1=3’

Vooral dat laatste is precies het soort bericht dat de landelijke partijvoorzitters als muziek in de oren klinkt. De magie van ‘1+1=3’ zorgt voor lichte euforie in de top van beide partijen. Samen groter worden dan de afzonderlijke delen, als dat landelijk ook zou kunnen? Niet voor niets is het ‘1+1=3’ precies het belangrijke streven in de campagne die PvdA en GroenLinks zaterdag aftrappen voor de verkiezingen van 15 maart aanstaande. Peilingen zeggen dat het mogelijk is.

Linkse samenwerking is in een nieuwe fase beland. Op papier zijn de partijen nog zelfstandig, maar bij wijze van proef werken ze in de praktijk al bijna tot in detail samen en vervangen de scheidslijnen. Ze roepen zelfs op om op elkaar te stemmen, zoals Jesse Klaver onlangs deed.

Op een gecombineerd partijcongres in Den Bosch is zaterdag voor het eerst te zien hoe een linkse fusiepartij eruit zou kunnen zien en zou kunnen klinken. Beide partijen verwachten een recordaantal bezoekers. Bij GroenLinks hebben zich 2200 leden aangemeld, bij de PvdA 1500. Overdag congresseren ze nog apart in ieder een eigen hoek van het zalencomplex. Maar de lunch − vegetarisch − en de afsluiting aan het eind van de dag zijn volledig samen.

Voor het fusieproces hangt veel af van het applaus dat zaterdag klinkt in Den Bosch. Jesse Klaver (GroenLinks) en Attje Kuiken (PvdA) kondigen aan dat zij “de grootste willen worden” bij de Provinciale Statenverkiezingen en de indirecte verkiezingen voor de Eerste Kamer. De troef om linkse kiezers te trekken is dat PvdA/GroenLinks de eerste stap zetten naar linkse samenwerking. Op de stembiljetten zijn het nog steeds twee verschillende partijen. Maar ze vormen in de Eerste Kamer straks één gezamenlijke fractie. Volgens peilingen kan die groter worden dan de VVD. Via de Eerste Kamer wil links vervolgens het kabinet in de tang nemen.

Een onomkeerbare stap richting fusie is het nog niet, maar het verschil is groot met de vorige ronde van provinciale en senaatsverkiezingen in 2019. Toen vonden PvdA en GroenLinks het al een hele stap om ‘elkaar op te zoeken’, maar dat ging destijds meer om het vormen van een gezamenlijk front in onderhandelingen met het kabinet. Veel verder dan een niet-aanvalsverdrag ging dat toen nog niet. Ook de SP zat nog in het gezamenlijke linkse opblaasbootje.

Klimaatrechtvaardigheid en bestaanszekerheid

Zaterdag staan Jesse Klaver en Attje Kuiken samen voor een congreszaal waar leden kriskras door elkaar zitten. Hoe hard klappen de leden voor hun speech? En klappen PvdA’ers net zo hard als GroenLinksers? Er zijn gezamenlijke workshops over klimaatrechtvaardigheid, feminisme en bestaanszekerheid. De partijen presenteren ook een voorzet voor een nieuwe, gezamenlijke ideologische visie.

Details in het scenario van de congresdag zijn veelzeggend voor de strakke regie van de beide partijtoppen bij het proces van samensmelting. Stapsgewijs proberen zij te testen of de achterban klaar is voor een volgende fase richting fusie. De dag moet eindigen op symbolische wijze. Alle leden komen ’s ochtends nog naar binnen door de eigen partijdeur, maar gaan ’s middags samen naar buiten door de gezamenlijke uitgang. Het wordt een oefening hoe het voelt als hun van oudsher toch verschillende achterbannen mengen.

Zelfs al staan er bij deze verkiezingen nog steeds twee partijen ieder apart op de kieslijst, toch komt het point of no return voor een samengaan van de partijen razendsnel in zicht. Organisatorisch wordt er in de top van de partijen al dagelijks proefgedraaid om te kijken hoe één linkse partij eruit zou kunnen zien. De schroefjes van elk onderdeel van de partijorganisatie worden al steeds strakker aan elkaar vastgedraaid in de komende campagne. Al kunnen die schroefjes nog steeds los. Maar met elke slag dat ze vaster worden gedraaid wordt ook de beslissing om ze weer los te draaien politiek ingrijpender. Het leidt hier en daar ook al tot verzet en het gevoel dat het te snel gaat. De Amsterdamse afdeling van GroenLinks roert zich. Een raadslid komt zaterdag met een motie dat een fusie op lokaal niveau niet verplicht mag worden.

Strategisch kunnen Klaver en Kuiken ook al bijna niet meer terug. Zouden ze opeens de stekker uit het project trekken, dan dreigen linkse kiezers teleurgesteld af te haken. Door de bravoure waarmee het project van een gezamenlijke ‘grootste fractie’ in de Eerste Kamer wordt aangekondigd, is het afbreukrisico groot. Linkse samenwerking is in de afgelopen decennia al zo vaak aangekondigd dat het mislukken ervan beide partijen enorme schade kan berokkenen.

Dat schept blijkbaar discipline. In de Tweede Kamer werken de fracties al twee jaar strak samen. Ze stemmen over elk onderwerp strak in gelid dankzij intensief wekelijks overleg van de fractiebesturen. Als verschil van inzicht dreigt, wordt er vroegtijdig ‘gevlagd’ om de linkse linie gesloten te krijgen. Alleen over het Ceta-handelsverdrag werd in de zomer nog één keer verschillend gestemd, in de Eerste Kamer. Sindsdien wordt elke politieke kreukel gladgestreken.

Ook sociaal is de vervlechting gaande. Fracties vergaderen eens per maand gezamenlijk, waarbij door de top met genoegen wordt geconstateerd dat de Kamerleden inmiddels ‘gehusseld’ door elkaar zitten. De nieuwjaarsborrel van de partijtop was in januari een gezamenlijke bijeenkomst. De partijvoorzitters stemmen alles af en noemen het aansturen van alle activiteiten hun ‘cockpit’.

Combinatiepartij aantrekkelijk voor kiezers

Weinig wordt aan het toeval overgelaten. Met kiezersonderzoek houden PvdA en GroenLinks nauwlettend in de gaten of linkse kiezers in het land de samenwerking zien zitten. Stemmen verliezen omdat een deel van de achterban niets moet hebben van samenwerking is het rampscenario dat de partijen koste wat kost willen vermijden. De onderzoeken, zeggen bronnen in de partijen, wijzen een andere kant op. Op potentiële groei. Vooral zwevende kiezers die twijfelen tussen D66, PvdA en GroenLinks vinden een combinatiepartij aantrekkelijk. Maar dat onderzoek maakt ook duidelijk waar het mis kan gaan.

Voorwaarde is wel dat links met een duidelijk eigen verhaal komt. In de achterban van GroenLinks, maar ook bij de PvdA, klonken vorig jaar al zorgen dat ‘macht’ niet de drijfveer moet zijn van die ‘fucking fusie’, zoals een speciaal opgerichte actiegroep binnen GroenLinks stelde. Bij beide partijen was vorig jaar zo’n twintig procent nog tegen het idee van fusie.

Al klinken die geluiden van interne tegenstanders momenteel minder luid. Dit is de fase van de linkse prille verliefdheid, waarin het ook wat betreft de omstandigheden even allemaal meezit.

De positieve flow kreeg vorige week bijvoorbeeld nog een boost met dank aan de VVD. Daar heeft premier Rutte de Statenverkiezingen uitgeroepen tot een strijd tussen de VVD en PvdA/GroenLinks. Spottend sprak hij weliswaar over de ‘linkse wolk’ die net als in de tijden van het linkse kabinet-Den Uyl weer gaat potverteren. Maar hij werpt Klaver en Kuiken tegelijk een gratis tweestrijd in de schoot waar ook het linkse blok van kan profiteren.

Ideologische verschillen makkelijk overbrugbaar

Voor het nieuwe ‘linkse verhaal’ wordt zaterdag de voorzet gepresenteerd op het gecombineerde congres. De wetenschappelijke bureaus van beide partijen hebben het in schets aangeleverd, maar het moet nog door PvdA en GroenLinks overgenomen worden. ‘Samen onze toekomst in handen nemen’, heet het document. Ideologische verschillen die teruggaan tot de geschiedenis van beide partijen zijn door de denktanks bij nader inzien helemaal niet zo groot en makkelijk overbrugbaar. Op het congres moet blijken of de leden dat ook vinden.

Het rode thema van de bestaanszekerheid van de PvdA en het groene thema van klimaat van GroenLinks sluiten volgens de beide denktanks naadloos bij elkaar aan. Het nieuwe kernwoord is ‘klimaatrechtvaardigheid’. De uitbuiting van de mens en de uitbuiting van de planeet “zijn verweven met elkaar”, aldus Tim 'S Jongers, directeur van de denktank van de PvdA, die daarbij vaak met het voorbeeld komt dat zonnepanelen als eerste op daken van sociale huurwoningen moeten worden gelegd. Bij de denktank van GroenLinks zegt directeur Noortje Thijssen dat de strijd tegen sociale ongelijkheid en de strijd tegen de klimaatcrisis toch “eigenlijk dezelfde oorzaak hebben: ongeremde economische groei”.

De kans om de grootste partij te worden brengt het fusieproces in een stroomversnelling. Wordt het wat de uitslag betreft 1+1=3, zoals in Zeeland eerder? Een matige uitslag zal het project onder zware druk zetten. Een goede uitslag betekent dat PvdA en GroenLinks sneller een beslissing moeten nemen over de volgende stap. Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in uiterlijk 2025 komt de echte vraag op tafel: met één lijst de verkiezingen in. Of toch nog ieder apart. Dan wordt de linkse relatie pas echt getest.

Lees ook:

PvdA en GroenLinks willen samen ‘de grootste’ worden

Met bloemen in de hand en de armen om elkaars schouder geslagen trapten de lijsttrekkers van PvdA en GroenLinks de verkiezingscampagne af voor de Provinciale Staten en de Eerste Kamer. “Samen de grootste worden”, is het doel, zeggen de partijen, soms nog wat onwennig.

De VVD wil een rechts-links tegenstelling in de campagne, maar gaat dat werken?

De VVD is de verkiezingscampagne voor de Provinciale Staten begonnen met een klassieke aanval via De Telegraaf op de ‘linkse wolk’ PvdA en GroenLinks. De vraag is alleen: krijgt dit verhaal ook pootjes?