De formatie verzuurt nu al flink, nog voor er één prille onderhandelingspoging is begonnen

Het is al vaak voorspeld dat de kabinetsformatie lang gaat duren, maar nu zegt premier Rutte het hardop. Aan het begin van de zomer “is de formatie zeker nog niet klaar”, verklaarde hij in de Tweede Kamer. Er gaat een hoop VVD-strategie schuil achter dat ene zinnetje. De premier is er de man niet naar om zomaar zoiets te laten vallen.

Wat de VVD betreft is er geen haast bij de formatie. Rustig aan is het devies. Laat de gemoederen maar bedaren. De VVD hoopt tijd te kopen, waarin de vertrouwenscrisis rond de persoon van Rutte vanzelf verdampt. Als informateur Herman Tjeenk Willink langer nodig heeft dan gepland voor zijn eerste ronde, prima, vindt het team van Rutte.

Het vreemde aan de kabinetsformatie, die inmiddels alweer een maand bezig is, is dat er niet één, maar twee formaties tegelijk gaande zijn. De ene is kalm begonnen, de andere zit muurvast. Ondertussen is het kabinet al sinds januari demissionair. Al sinds het aftreden om de toeslagenaffaire regeert Rutte in reservetijd.

Tjeenk Willinks agenda oogt uitermate kalm

Bij formatie nummer één heeft informateur Herman Tjeenk Willink deze week de noden van het land in kaart gebracht. De Nationale ombudsman en de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau adviseerden over een andere politieke cultuur. De voorzitter van de SER schetste de zware opgaven voor de economie na de coronacrisis. Zo legt de informateur de basis voor inhoudelijke onderhandelingen tussen partijen. Ook vroeg hij drie demissionaire ministers van economische zaken, financiën en sociale zaken langs te komen over de coronacrisis.

Tjeenk Willinks agenda oogt uitermate kalm. Maar hij zet de tijdsdruk er wel degelijk op, door de onderwerpen die hij kiest. Met wat SER-voorzitter Hamer hem vertelde, kan hij binnenkort de partijen naar de onderhandelingstafel drijven. Hamer waarschuwt namens werkgevers en vakbonden dat er als de wiedeweerga een herstelplan moet komen voor de economie. “We kunnen ons niet permitteren te wachten.” Alleen een nieuw kabinet kan zo’n herstelplan schrijven, want het vergt ingrijpende en zeer politieke beslissingen over de economie en het onderwijs, erkennen ook de demissionaire ministers Van ’t Wout (VVD), Hoekstra (CDA) en Koolmees (D66).

De kloof tussen de VVD en andere partijen is onpeilbaar diep

De tweede formatie gaat over de persoon van VVD-lijsttrekker Rutte, en de vraag welke partijen met hem willen samenwerken. Daar is nog geen enkele beweging te zien. De kloof tussen VVD en de andere partijen is nog steeds onpeilbaar diep. De verhoudingen lijken eerder te verharden dan dat er openingen gloren.

Het is ergernis over en weer die de formatie mentaal nu al flink verzuurt, nog voor er één prille onderhandelingspoging is begonnen. D66, PvdA en GroenLinks vinden dat het aan Rutte is om het vertrouwen te gaan herstellen: het ligt bij hem. Dat hij doet of dit alweer gewone formatiebesprekingen zijn, vergroot het onbegrip. Er ligt een motie van wantrouwen en een motie van afkeuring na Ruttes liegen in de kwestie-Omtzigt. Het CDA vraagt zich nog steeds af ‘of en hoe’ partijen weer met elkaar verder kunnen.

Rutte geeft (nog) geen krimp. Hij maakt geen aanstalten voor nieuwe gebaren. Hij heeft een streep gezet onder de zaak met excuses aan Kamerlid Pieter Omtzigt en beloftes aan de Kamer over meer openheid. De VVD wacht rustig af en verwacht ondertussen dat zowel D66 als CDA best bereid zijn om aan tafel te komen. De riante uitgangspositie van de VVD maakt dat hoge spel mogelijk. D66 is tot de VVD veroordeeld om te regeren; er is geen serieus alternatief. Het CDA kan kiezen voor oppositie, maar hoe aantrekkelijk is dat?

Scheidsrechter Herman Tjeenk Willink heeft de precaire kwestie tot nu toe nog zoveel mogelijk omzeild. In zijn gesprekken met fractievoorzitters is de vertrouwenskwestie nog niet aangeroerd, klinkt het bij diverse partijen. Nieuwe uitnodigingen voor de komende week heeft hij nog niet verstuurd.

Politiek verslaggever Wilma Kieskamp blikt wekelijks terug op de kabinetsformatie.

Lees ook:
Formatie Weekboek 3: De tien geboden van Tjeenk Willink

Een bestuurscultuur die ‘in veertig jaar in één richting is gegaan, heb je niet in veertig dagen gekeerd’. Koos Herman Tjeenk Willink, de grijze waker van de democratische rechtsstaat, toevallig een bijbels getal voor zijn winstwaarschuwing?

Lees ook: Geef ruimte aan de minderheid, juist als het de coalitie niet uitkomt

PVV’er Martin Bosma zei het treffend, aldus columnist Bart Zuidervaart, tijdens Bosma's (kansloze) sollicitatie naar het Kamervoorzitterschap: een goede Kamervoorzitter fluit naar de wedstrijd, zorgt dat alle geluiden te horen zijn. Doet niet te moeilijk over de regels als er een mooie aanval wordt uitgevoerd en past dan de voordeelregel toe.”