De corona-enquête zit vol ongemak

Waar begin je aan, kreeg – toen nog – PvdA-Kamerlid Khadija Arib te horen toen ze in 2021 voorzitter werd van de parlementaire enquêtecommissie naar de coronacrisis. In haar eigen fractie waren er zorgen. Het was inderdaad een hondsmoeilijke opdracht, bijna gedoemd te mislukken. Sommige rechtspopulistische partijen stonden ook toen al klaar om van de enquête een vehikel te maken voor de eigen complotversie van de waarheid.

Arib leidt de voorbereidingscommissie allang niet meer; ze vertrok om een andere reden als Kamerlid. Misschien had ze de corona-enquête goed op de rails kunnen krijgen, misschien niet.

Alle fracties vonden destijds, unaniem, dat het coronabeleid per enquête onderzocht moest worden. Het zwaarste instrument waarover het parlement beschikt was passend. Onder ede zullen later dit jaar premier Mark Rutte, oud-ministers en wetenschappers worden verhoord. Dat wil zeggen: als de enquête dan nog op de rails rijdt.

Want nu al dreigt het wapen uit de handen te kletteren. Deze enquête dreigt vooral over de Tweede Kamer zélf te gaan. Corona is het officiële onderwerp. Maar het eigen functioneren wordt de werkelijke test. Gaat het überhaupt wel lukken om dit project te laten slagen?

Het naderende politieke onheil zat er vanaf de eerste dag aan te komen. Iedereen in de Tweede Kamer ziet het, niemand heeft er een oplossing voor. Het was een kwestie van tijd voor de eerste botsingen naar buiten zouden komen. Nieuwe kondigen zich alweer aan.

Het grootste probleem is niet eens dat er coronacomplotdenkers in de voorbereidingscommissie zitten. Al begint het daar wel. Kamerlid Pepijn van Houwelingen (Forum voor Democratie) heeft zijn conclusie al klaar: er moet een ‘tribunaal’ komen voor ‘de misdaad van de eeuw’. Kamerlid Wybren van Haga (afgesplitst van FvD) noemde onlangs in de Tweede Kamer de coronamaatregelen ‘totalitair’. Zij beslissen mee over de onderzoeksopzet van de corona-enquête.

Het probleem daarachter is veel groter. Om een enquête te laten slagen is nodig dat Kamerleden samen op zoek willen gaan naar de feiten en ieder hun politieke pet afzetten.

Andere Kamerleden noemden de situatie in de commissie onwerkbaar. De commissie spatte vorige week bijna uit elkaar, al is de zaak voorlopig gesust.

Stilletjes hebben veel fracties de handen er al veel langer vanaf getrokken. GroenLinks, ChristenUnie en SP doen niet mee, de SGP evenmin. De PvdA liet de vacature van Arib onvervuld. Het gevolg: het hele onderzoek leunt onevenredig op enerzijds coalitiepartijen VVD, D66 en CDA en anderzijds populistische partijen als Forum, Van Haga en PVV. De samenhang moet dan al snel komen van JA21 en eenmansfracties als Pieter Omtzigt. Het is een wankel geheel. Daar zit het diepere probleem.

De tanende motivatie is af te lezen aan de foto’s van werkbezoeken in het land. Bij elk werkbezoek aan ziekenhuizen, horeca of achterstandswijken gaan er minder Kamerleden mee. Tot er onlangs nog maar vier over waren. Ze poseerden op een vrijwel verlaten plein in Utrecht. VVD, D66, CDA waren er, vanuit de oppositie was alleen JA21 komen opdagen.

Hoe opgewekt dat kleine kluitje ook probeerde te kijken, het ongemak spatte van die foto af. Het draagvlak is broos. Onder dit gesternte moet er in maart een onderzoeksopdracht worden vastgesteld en ook nog een definitieve voorzitter gekozen die Arib gaat opvolgen. Dan moet blijken of deze enquête nog levensvatbaar is.