De BBB is van boerenbeweging een ‘brede volkspartij’ geworden

Op het Deventer partijbureau van de BoerBurgerBeweging, naast de Basic-Fit en een dierenkliniek, vult een penetrante gourmetlucht de afgeladen vertrekken. Tussen de tv-camera’s en BBB-medewerkers staat Kayl, de zoon van partijleider Caroline van der Plas, met opgestroopte mouwen en een boerenzakdoek om zijn pols voor een grillplaat. Er ligt knetterend spek op, naast wat uien en champignons. Een paar meter verderop staat Van der Plas zelf. Ze kijkt bezorgd naar het gekokkerel van haar zoon. “Ik denk dat er even ergens een raampje open moet.”

Een dag na de gewonnen Provinciale Statenverkiezingen verkeert BBB in een staat van chaotische euforie. Bijna alle medewerkers van de partij zijn deze donderdagochtend naar Deventer gekomen om partij­leider Van der Plas te verwelkomen. Niemand heeft goed geslapen, een enkeling helemaal niet – maar het enthousiasme is er niet minder om. Dat de provinciale nieuwkomer op koers lag voor een goede uitslag, was duidelijk. Maar dat BBB in één klap verreweg de grootste zou worden, landelijk en in de meeste provincies, had niemand durven dromen.

Dik tot dun

Waar komen die stemmen vandaan? Hoewel nauwkeurige kiezersonderzoeken nog op zich laten wachten, wijzen de eerste cijfers alle kanten uit: de BBB-kiezer zat overal. Bijna één op de vijf stemgerechtigden gaf zijn vertrouwen aan de jonge partij – zelfs in de Randstedelijke provincies Noord- en Zuid-Holland lijkt BBB de grootste te worden.

Dat laat zich niet alleen verklaren door een ‘boerenstem’, stelt partijleider Van der Plas. “Ik denk dat wij inmiddels een heel brede volkspartij zijn. Dat is wel gebleken. Van jong tot oud, dik tot dun, hoog- tot laagopgeleid, oosten tot westen, dorpen tot steden – iedereen heeft op ons gestemd.”

Zijn kiezers opeens massaal begaan met landbouw en stikstof? Een verkeerde gedachtegang, stelt Van der Plas. Veel mensen hebben om andere redenen op haar partij gestemd. “Dit ging om véél meer dan stikstof alleen. Het gaat om burgers die zich niet gezien en gehoord weten, die het gevoel hebben dat ze door Den Haag worden genegeerd, niet serieus worden genomen.”

Die kiezers zijn het ‘zat’, oordeelde de partijleider al op de uitslagenavond. “Al die mensen die op ons hebben gestemd, zijn normale burgers. Hardwerkende mensen die keurig hun belasting betalen, die gewoon een biertje willen drinken in het weekend.”

‘De overheid geeft niet thuis’

Ook in Overijssel, dat met ruim 31 procent BBB-stemmers felgroen kleurt, denken ­BBB’ers dat de stikstofcrisis slechts ‘een deel van de verklaring’ is voor het succes. Volgens de provinciale lijsttrekker Carla Evers hebben mensen ‘genoeg van een overheid die druk is met zichzelf, met systeempjes en vinkjes zetten’. Ze wijst op landelijke schandalen als de toeslagenaffaire en de Groninger gasboringen, maar ook op het ‘kanaaldrama’ in haar eigen provincie. Daar leidde het uitbaggeren van kanaal Almelo-De Haandrik tot ruim vierhonderd schademeldingen. Slechts bij een kwart erkent de provincie Overijssel aansprakelijkheid. “De overheid geeft niet thuis”, zegt Evers. “Ze zijn vergeten voor wie ze er zijn.”

De Overijsselse campagneleider Luuk Buunk, nummer twee op de kandidatenlijst, merkte dat ook op straat, vertelt hij. “Mensen wilden heel graag van ons weten waar we eigenlijk voor stonden”, zegt Buunk. “En dan bedoelden ze: náást de landbouw. ‘Hoe kijken jullie aan tegen wonen, openbaar vervoer, het mkb?’ Zulke vragen kregen we steeds vaker.”

Het afgebrokkelde zandkasteel van het CDA

Volgens UvA-politicoloog Matthijs Rooduijn is ‘ontevredenheid met de politiek’ inderdaad een drijvende kracht geweest achter het BBB-succes. Ook hij ziet dat die verder gaat dan een agrarische proteststem. “De partij stelt niet alleen belangen van boeren centraal, maar breder: de belangen van mensen die zich door politiek en bestuur in de steek gelaten voelen.”

Maatschappelijke onvrede, zegt Roo­duijn, vormt traditiegetrouw vruchtbare ­bodem voor populistische partijen – daaronder schaart hij ook de BoerBurgerBeweging. Ook ‘een leider die het goed kan’ en de ­implosie van Forum voor Democratie hebben volgens hem bijgedragen aan de monsterzege.

Je kunt de zetelwinst van BBB echter niet verklaren, stelt politiek historicus Koen Vossen van de Radboud Universiteit, zonder te kijken naar ‘het grote zandkasteel van het CDA dat afgelopen jaren steeds verder afbrokkelde in de golven’. Die traditionele plattelandspartij is volgens Vossen ‘niet meer in staat de regiostem te vertegenwoordigen. Zo ontstond een politiek gat waar BBB behendig is ingesprongen, analyseert hij.

Verkiezingswinst dankzij onvrede over stikstofbeleid

Zowel deskundigen als BBB’ers zelf erkennen echter: zonder de grote onvrede over het stikstofbeleid, was de verkiezingswinst nooit zo enorm geweest. De kabinetsplannen om de uitstoot in de agrarische sector drastisch en snel te verlagen, stuitten al geruime tijd op felle weerstand. De boerenprotesten die Nederland sinds enkele jaren kent, vormden voor Van der Plas en een handvol anderen de reden om BBB in 2019 op te richten.

Na de laatste plannen van de regering is het verzet bepaald niet geluwd: als zo’n drieduizend grote vervuilers niet vóór het einde van dit jaar beloven hun uitstoot vergaand terug te dringen, hangt gedwongen uitkoop boven de markt.

Die onteigening is voor BBB onbespreekbaar, meldde de partij al voor de verkiezingen. Ook de vervroegde deadline voor de stikstofdoelen (van 2035 naar 2030) gaat wat BBB betreft direct van tafel. Van der Plas maakte donderdag duidelijk dat het haar menens is: haar partij zal nooit deelnemen aan coalities die onteigening en ‘2030’ niet expliciet uitsluiten. “Natuurlijk niet, ben je helemaal gek. Dat gaat gewoon niet gebeuren.”

‘Ik ga niets inleveren’

Hoewel provinciale partijen de zetelwinst van BBB onmogelijk kunnen negeren, dreigt de partij zich met deze opstelling toch buitenspel te zetten. “Ik ga niets inleveren”, zei Van der Plas over haar onderhandelingsstrategie.

Je zou kunnen denken: op die manier dwingt BBB de landelijke coalitiepartijen in de armen van de ‘linkse wolk’, die wél steun verleent aan ingrijpende stikstofmaatregelen. Maar Van der Plas vertrouwt erop dat partijen als CDA en VVD ‘heus zullen meebewegen’ op stikstofgebied.

“Ze moeten zich wel realiseren wat de kiezer woensdag heeft gezegd. Nederland heeft het draagvlak opgezegd voor dit kabinet.” Coalitiepartijen moeten, vindt Van der Plas, ‘nu even pas op de plaats maken’.

Lees ook:

Patstelling dreigt in het stikstofbeleid; opkomst BBB legt ook kloof binnen CDA en VVD verder bloot

Wat gaat de winst van BBB betekenen voor het verlagen van de stikstofuitstoot? Opmerkelijk: de nieuwkomer scoorde het allerhoogst in provincies die toch al flink ageerden tegen het Haagse stikstofbeleid.