Coalitiepartijen zoeken elkaars pijngrens op in de campagne

D66-vicepremier Sigrid Kaag deed er niet geheimzinnig over. Natuurlijk hebben de verkiezingen van 15 maart gevolgen voor de verhoudingen binnen de coalitie en voor de manier waarop de coalitiepartijen met elkaar verdergaan. Makkelijker wordt het er zo goed als zeker niet op.

“Eerst de uitslag afwachten. En daarna kijken we hoe we als coalitiepartijen de eigen veerkracht weer kunnen hervinden”, zei Kaag vorige week bij omroep WNL. Ze meldde het bijna luchtig. Maar dát die veerkracht op de proef gesteld gaat worden klonk ook in haar woorden door als een voldongen feit. Monter voegde ze nog toe: “Het hervinden van veerkracht kan ook iets positiefs hebben”.

Hoe hard Kaag weerspreekt dat het kabinet echt niet wankelt, de vier coalitiepartijen staan woensdag voor een zware beproeving. VVD, D66, CDA en ChristenUnie dreigen harde klappen te krijgen. In de Eerste Kamer is volgens peilingbureau I&O zelfs niet uitgesloten dat de coalitie verschrompelt tot een klein blok van slechts twintig zetels tegenover 55 zetels bij de oppositie. Maar ook bij een uitslag die gunstiger is voor de coalitie wordt Rutte-IV veel afhankelijker van steun van oppositiepartijen.

Hoe stelt Hoekstra zich op als het CDA zwaar verliest?

De uitslag gaat hoe dan ook iets doen met de onderlinge verhoudingen tussen VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Duwt de kiezer het kabinet naar links of naar rechts voor steun in de Eerste Kamer? Het maakt nogal wat uit als er besluiten moeten vallen.

Ook de uitslag van het CDA is een factor. Als die partij zwaar verliest, zoals peilingen voorspellen, wat betekent dat voor hoe vicepremier Hoekstra zich opstelt binnen de coalitie, bijvoorbeeld over stikstof? Gaat hij er dan nog harder in dan eerder? Al die onzekerheden tellen dubbel zo hard, omdat het kabinet dringend definitieve besluiten moet nemen over de stikstofwet en de asielspreidingswet. Besluiten die men per se óver de verkiezingen heen wilde tillen.

Het leidde de afgelopen weken tot een verkiezingscampagne waarin de vier partijen elkaar enerzijds ‘heel proberen te laten’ maar waarin ondertussen de spanningen tussen VVD, D66, CDA en ChristenUnie geregeld ongefilterd naar buiten kwamen. Partijen positioneren zich alvast met het oog op de komende besluiten over stikstof, asiel en klimaat. Dat de spanning oploopt is te merken aan hoe partijen geregeld elkaars pijngrens opzoeken.

De grens tussen campagnevoeren en elkaar politiek dwarszitten is dun. Kleine incidenten kunnen soms opvallend snel escaleren, zoals toen de VVD-fractie recent frontaal de aanval inzette op de ‘absurde’ plannen van CDA-minister Hugo de Jonge voor meer sociale huurwoningen. “Achterstandswijken van de toekomst”, jende de VVD, die later excuses aanbood. In de onderlinge ruzie daarover gaf de ChristenUnie een inkijkje hoe die fractie aankijkt tegen de VVD-partner: die had “het masker laten vallen”.

Vooral over stikstof gaat het er hard aan toe. D66-Kamerlid Tjeerd de Groot joeg de andere drie coalitiepartijen in de gordijnen met een oproep om het stikstofbeleid te versnellen. Dat was voor de drie andere coalitiepartijen het signaal om zelf ook alle registers open te trekken. Bij het CDA mengde politiek leider Wopke Hoekstra zich er openlijk in. “Stop met blindstaren op het eigen gelijk”, eiste hij richting D66. VVD-lijsttrekker Edith Schippers klaagde dat D66 te veel ‘polariseert’.

Ondertussen roert de kleinste coalitiepartij ChristenUnie zich opvallend. De partij legde vrijdag nieuwe eisen neer over het stikstofbeleid. De fractie rebelleert ook tegen het EU-handelsverdrag Mercosur met Zuid-Amerikaanse landen waar het kabinet voor ijvert, wat leidde tot verbolgen reacties bij de andere coalitiepartijen. Onder de nieuwe leider Mirjam Bikker stelt de ChristenUnie zich assertief op.

‘Iedereen wil een beetje kleur op de wangen hebben’

Over migratie en asiel zijn het VVD en CDA die de pijngrens opzoeken. Premier Rutte deed namens het kabinet uitspraken over ‘slechte’ hulporganisaties die op de Middellandse Zee asielzoekers redden in nood. Hij trok zijn woorden na protest van D66 terug. De fracties van VVD en CDA hielpen een gevoelige motie van JA21 aan een Kamermeerderheid, een plan om asielzoekers voortaan niet in Nederland op te vangen maar dat uit te besteden aan Afrikaanse landen.

Vice-premier Kaag sprak sussend over al het profileren. “Ach. in de campagne wil iedereen een beetje kleur op de wangen hebben”, zei ze. Maar de interne tegenstellingen in Rutte-IV zijn in campagnetijd volop zichtbaar geworden. En de verkiezingsuitslag kan ze verder op scherp zetten. Op 16 maart begint het echte herpositioneren.

Luister ook:

Podcast ‘Haags Halfuurtje’.
In de podcast van de politieke redactie van Trouw gaat het deze week uitgebreid over de Provinciale Statenverkiezingen. Met vooral veel aandacht voor de echte strijd in de provincies zelf, die een strijd is om de ruimte voor stallen, bedrijven, windmolens en woningbouw.

Lees ook:

VVD’er Edith Schippers: ‘In een kapitalistisch land zou ik niet willen wonen’
VVD-lijsttrekker Edith Schippers maakt zich zorgen om de polarisering en versplintering in de Eerste Kamer. ‘Voor je het weet wordt er weer een slechte wet ingevoerd.’