Sanctiewet
Brussel gaat akkoord met in Nederland bedacht mensenrechtenplan. ‘Dit is echt een doorbraak’
De lidstaten van de EU hebben groen licht gegeven voor een Nederlands mensenrechtenplan. Schenders van waar ook ter wereld die op een nog samen te stellen zwarte lijst worden gezet, kunnen dan geen visa voor EU-landen meer krijgen, en eventuele banktegoeden of huizen worden in beslag genomen.
De doorbraak maandagmiddag in Brussel kende een lange voorgeschiedenis. Vorig jaar november leek het ook al rond, maar met name Hongarije gooide lange tijd roet in het eten. Boedapest was bang dat de lijst vooral gebruikt zou worden om Rusland te straffen, terwijl de regering van premier Viktor Orbán juist betere banden met Moskou wil. Nu is Hongarije onder druk van andere landen dan toch akkoord gegaan.
Bijzonder is dat het plan zijn oorsprong vindt in de Tweede Kamer. Sjoerd Sjoerdsma (D66) en Pieter Omtzigt (CDA) hebben jarenlang gelobbyd om eerst het Nederlandse kabinet en daarna andere landen binnen de EU voor het sanctiesysteem te winnen. In april 2018 werd een motie aangenomen waardoor minister van buitenlandse zaken Stef Blok tegen zijn zin in bij de EU voor de sanctiewet moest pleiten. Bij uitblijvend succes zou hij een nationale sanctiewet in moeten voeren. Uiteindelijk ging Blok ermee aan de slag. En met succes, bleek maandag.
Sjoerdsma en Omtzigt ontleenden hun idee aan de Amerikaanse ‘Magnitski-wet’. Die is in 2012 ingevoerd om Russen te straffen die betrokken waren bij de dood van advocaat Sergei Magnitski in 2009 in een Russische gevangenis. Deze man werkte voor een buitenlands investeringsfonds waarvan de bezittingen door corrupte Russen waren afgepakt. Een van de voormalige eigenaren van het fonds, de Amerikaan Bill Browder, zet zich sindsdien in voor bestraffing van de daders.
In de loop der jaren hebben de VS hun Magnitski-wet uitgebreid om ook mensenrechtenschenders uit andere landen reisverboden op te leggen. Het gaat bijvoorbeeld om generaals uit Myanmar die misdrijven plegen tegen de Rohingya, een Turkse minister die een Amerikaanse dominee gevangenzette, en Saudiërs die verdacht worden van betrokkenheid bij de moord op de journalist Jamal Khashoggi.
Andere landen volgden sindsdien dit voorbeeld. Canada, Groot-Brittannië, Litouwen, Letland en Estland hebben de afgelopen jaren een eigen nationale Magnitski-wet ingevoerd. Dat zijn allemaal landen die binnen de Navo en in de EU een harde lijn richting Rusland bepleiten, en er dus geen moeite mee hadden een wet aan te nemen die expliciet tegen mensenrechtenschenders uit dat land waren gericht.
‘Misdadiger kan moeilijker een luxeleventje leiden’
Sjoerd Sjoerdsma streed met het CDA voor de komst van de EU-mensenrechtenwet. ‘Dit is echt een doorbraak.’
Jarenlang ijverde Sjoerd Sjoerdsma (D66) in binnen- en buitenland voor de nieuwe wet. Eerst met CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en daarna met Martijn van Helvert. “Hoe vaak gebeurt het dat een motie van D66 en CDA in de Kamer uiteindelijk Europese wetgeving wordt? We zeggen vaak dat het zo moeilijk is de Brusselse machinerie bij buitenlands beleid in beweging te krijgen, dat maakt het extra mooi dat het nu gelukt is. Dit is echt een doorbraak.”
Waarom is dit zo belangrijk?
“Straffeloosheid dreigt wereldwijd de norm te worden. De moordenaars van Khashoggi, de generaals die de Rohingya opjagen of wapenhandelaren in Zuid-Soedan lijken allemaal weg te komen met hun daden. Dit is een manier om die trend een halt toe te roepen. Het wordt voor misdadigers moeilijker een luxeleventje te blijven leiden. Het maakt duidelijk dat als mensen zich verschuilen op een plek waar ze niet voor de rechter komen, er toch consequenties zijn.”
De wet draagt nu niet meer de naam van Sergei Magnitski, die de inspiratie voor de wet vormt. Wat vindt u van de kritiek dat dit een knieval voor Moskou is?
“Ik snap niet zo goed waarom sommige landen zo bang waren om die naam te gebruiken. Hongarije lijkt soms meer op een Russisch Trojaans paard dan een vertegenwoordiger van de waarden waar de EU voor moet staan. Maar als ik moet kiezen voor een goede wet zonder de naam Magnitski of een slechte wet die de naam wel draagt, dan kies ik voor het eerste.”
Hoe heeft u zich hier vanuit de Kamer voor ingezet?
“Het begon met een motie in 2018 die Blok ontraadde, maar die toch is aangenomen. Daarna heeft hij zijn aarzeling opzijgezet. Blok en zijn diplomaten hebben hier hard aan gewerkt. Om druk te houden, hebben we vorig jaar met honderd parlementariërs en Europarlementariërs uit verschillende landen een oproep gedaan de mensenrechtenwet door te voeren. Daartussen zaten mensen van allerlei politieke richtingen en lidstaten. Dat toonde aan dat er een breed draagvlak binnen de EU voor is.
“Vorige maand heb ik met het CDA en de ChristenUnie gevraagd een Nederlandse Magnitski-wet in te voeren als er begin volgend jaar geen EU-wet is. Dat was een plan B dat ik met collega’s in Scandinavië had besproken om zo de Hongaren onder druk te zetten. Als zij die waren blijven blokkeren, dan zou er een mozaïek zijn gekomen van nationale sanctiewetten in de andere lidstaten.”
Wat blijft er nog te doen?
“Het plan ziet er nu goed uit, maar ik wil de komende maanden scherp blijven op de uitwerking. De namenlijst met schenders moet echt gevuld worden. Ik wil ook dat maatschappelijke organisaties en slachtoffers een stem krijgen. Er moet een manier komen waarop zij namen kunnen voordragen. Daarnaast is het belangrijk dat landen geen vetorecht krijgen om iemand al dan niet op de lijst te plaatsen. Dat moet per gekwalificeerde meerderheid gebeuren. CDA-Kamerlid Martijn van Helvert en ik gaan ook andere democratieën proberen over te halen om mee te doen. Denk aan Taiwan, Zuid-Afrika, Australië of Argentinië. Dat zal de sancties nog effectiever maken.”
Lees ook:
Kremlin gebruikt nep-activisten om schending mensenrechten goed te praten
Nep-activisten spelen in Rusland een steeds belangrijker rol. Het Kremlin stuurt ze de wereld in om de eigen misstappen te verdoezelen.
