BBB scoort hoog in de peilingen. Maar kun je wel samenwerken met de partij?

Als de voortekenen niet bedriegen, stevent de BoerBurgerBeweging af op megawinst bij de Provinciale Statenverkiezingen. Maar kun je wel regeren met zo’n ongeoefende nieuwkomer?

Tussen een kruiwagen, wat hooibalen, een omgekeerde Nederlandse vlag en een speelgoedtractor staat Caroline van der Plas op het podium. Ze kreeg zojuist van een van de aanwezigen in buurthuis De Skeakel een vraag over het landelijke stikstofbeleid. Het is al de zoveelste, en bijna altijd hoor je woede en wanhoop in de stemmen. Wat gaat de BoerBurgerBeweging doen om het beleid te keren?

Van der Plas heeft telkens antwoord gegeven en doet dat nu weer, maar er moet haar toch iets van het hart. Ze zoekt even naar woorden. “Mensen zeggen weleens: ‘Jij bent onze enige hoop.’ Maar dat voelt soms best beklemmend”, verzucht ze. “Want ik heb geen toverstaf.”

Het is maandagavond, het buurthuis van het Friese dorp Oudega zit stampvol. Een bonte verzameling van zo’n driehonderd omwonenden, jonge boerinnen, geïnteresseerde CDA’ers en mensen uit de agrarische sector ziet hoe Van der Plas ogenschijnlijk moeiteloos twee uur aan elkaar praat. Ze heeft het over falend mestbeleid, de hypocrisie van sommige vegetariërs, haar politieke ervaringen en dat ze als premier geen zin zou hebben om ‘naar Washington en Indonesië’ te moeten. Ze geeft ook ‘gratis advies’ aan het CDA, dat volgens haar ‘ballen moet tonen’ en de stekker uit het kabinet moet trekken, ze hekelt het ‘populisme’ van partijen als GroenLinks en PvdA, en ze noemt vaak de naam van politieke aartsvijand Tjeerd de Groot van D66.

De partijleider van de BoerBurgerBeweging was niet officieel aangekondigd, op de uitnodiging stond alleen dat ‘een van de meest spraakmakende politieke zwaargewichten’ zou komen. Maar in Oudega wisten ze genoeg. Met groot applaus wordt Van der Plas onthaald, als een popster op tournee. “Ze is zo ongeveer de enige die nog voor boeren opkomt”, zegt een van de organiserende ‘jonge boerinnen’ na afloop.

Overal waar ‘Caroline’ komt, klinken soortgelijke geluiden. Mensen die soms al jaren niet meer stemmen of decennialang voor een andere partij kozen, vestigen nu hun vertrouwen op deze jonge beweging met een leider die ‘hun taal spreekt’ en snapt ‘wat er leeft onder gewone mensen’ – met name op het platteland.

Ze geniet van dat enthousiasme, zegt Van der Plas. Maar het ‘beklemt’ haar ook, want ze weet: als zij deze mensen straks teleurstelt, raken die misschien wel hun laatste restje vertrouwen in de politiek kwijt. Na de Provinciale Statenverkiezingen, over ruim twee weken, wordt die gedachteoefening werkelijkheid. In de peilingen gooit BBB hoge ogen, in meerdere provincies zou de partij in één klap de grootste kunnen worden. En dan?

Op een warm welkom van progressieve partijen hoeft BBB in ieder geval niet te rekenen. Die maken zich grote zorgen: de partij zou conservatief en extreemrechts zijn en uitsluitend voor het boerenbelang opkomen. Ook vanuit de coalitie wordt met argusogen naar de razendsnelle opmars gekeken. In de campagne doet de VVD het liefst alsof de partij helemaal niet bestaat, D66 profileert zich juist door er fel tegen te strijden. “We gaan straks niet samenwerken in colleges van stilstand, uitstel en afstel”, zei D66-leider Sigrid Kaag onlangs, verwijzend naar onder meer BBB.

De partijtop van de BoerBurgerBeweging weet dat die beelden effectief zijn en bij veel mensen blijven hangen, alle hoge peilingen ten spijt. BBB’ers op straat horen telkens drie beweringen voorbijkomen: de standpunten van BBB zijn te radicaal om straks tot compromissen te komen, potentiële kiezers blijven weg vanwege ‘extreemrechtse’ ideeën, en de razendsnelle opkomst van een nieuwe partij zal wel weer eindigen in gedoe. Zijn die vooroordelen terecht?

1. Extreemrechtse en conservatieve boerenpartij

“We werden weggezet als heel nare mensen”, vertelt Grietje Venema emotioneel. Ze is bestuurslid bij Boerinnen van Nu, een club jonge boerinnen uit de omgeving van De Fryske Marren. Toen ze onlangs met de rest van het bestuur een hapje ging eten werden ze, zegt Venema, belaagd door andere gasten. Dat was een ‘heel nare’ ervaring. “We zijn nagekeken omdat we boerinnen zijn. We zouden niet goed met onze beesten omgaan, we zouden Nederland bevuilen. Pure leugens.”

Als ze zich bij BBB ergens aan storen, is het wel het imago dieronvriendelijk, conservatief en extreemrechts te zijn. Dat beeld is niet zomaar ontstaan: BBB hekelt de ‘snelle veranderingen’ die momenteel over de samenleving worden uitgerold. Dat geldt niet alleen het stikstofbeleid en andere landbouwzaken, maar bijvoorbeeld ook medisch-ethische kwesties. Van der Plas stemde vorig jaar verrassend tegen twee verruimingen van de abortuswet.

De partij benoemt daarnaast regelmatig zaken die ook voor PVV, FVD en JA21 belangrijk zijn. Onlangs presenteerde fractievoorzitter Van der Plas nog een migratieplan, waarin ze onder meer pleit voor een tijdelijke asielstop. Maar, verdedigen BBB’ers, ze zijn níét voor pushbacks, het terugduwen van bootjes met vluchtelingen op de open zee. Daarin verschillen ze juist van extreemrechts, benadrukken ze.

Ze wijzen ook op het stemgedrag in de Tweede Kamer. Uit onderzoek van de site Partijgedrag.nl, dat de stemmingen tot half februari heeft geanalyseerd, blijkt dat BBB het vaakst meestemt met een divers gezelschap van SGP, Denk, JA21, SP en PVV. Daarna volgen links-progressieve partijen als PvdA, GroenLinks en Partij voor de Dieren. De vier coalitiepartijen staan bijna achteraan.

En een boerenpartij? Met dat ‘imagoprobleem’ wordt vanaf het begin geworsteld. ‘Het is geen boerenpartij’, schreef Van der Plas al enkele weken na de Kamerverkiezingen op Twitter. ‘Het is BoerBurgerBeweging. Feiten, mensen.’

Overal waar je komt, hoor je BBB’ers diezelfde boodschap uitdragen: wij zijn er ook voor burgers, vergeet de tweede B niet. Inmiddels is zelfs de originele naam ‘BoerBurgerBeweging’ even terzijde geschoven. Mensen bleken vooral dat eerste woord te onthouden. Daarom is de communicatierichtlijn deze campagne: gebruik vooral de naam BBB.

2. Nieuwe partij? Dat wordt gedoe

Nadat Eelco van Hoecke in 2019 Statenlid werd namens Forum voor Democratie, stapte hij een jaar later over naar JA21, vervolgens naar de Partij voor Zeeland, om zich ten slotte aan te sluiten bij BBB. Voor die laatste partij was hij zelfs aspirant-kandidaat voor de komende verkiezingen. Wás, want onder meer vanwege enkele jubeltweets over de radicaalrechtse Italiaanse politica Giorgia Meloni zou hij nooit op de definitieve kieslijst belanden.

Van Hoecke was een van de vele kandidaten die BBB voor de provincies en de waterschappen op het oog had – in totaal staan er ruim zeshonderd op kieslijsten. Een enorm aantal voor een partij die vooralsnog maar één volksvertegenwoordiger heeft. Een enorm risico ook: nieuwe partijen vielen in het verleden dikwijls snel weer uit elkaar, zeker na een stormachtig begin. Bekend zijn ‘LPF-praktijken’, maar ook de recente geschiedenis met FVD toont het gevaar.

Die fouten wil BBB koste wat kost voorkomen. Daarom worden alle regionale afdelingen aangestuurd door zogenaamde rayonhoofden – mensen uit de binnenste vertrouwenscirkel van de partij. Zij moeten de kwaliteit van hun kandidaten bewaken en zo nodig ingrijpen. Om het kaf van het koren te scheiden, begon de zoektocht naar aspirant-politici al in oktober 2021. “We hebben mensen de tijd gegeven om idioot gedrag te vertonen”, verklaart campagneleider Henk Vermeer die vroege start.

Voordat kandidaten op lijsten terechtkwamen, werd iedereen om een verklaring omtrent gedrag gevraagd. Dat is geen wettelijke verplichting, maar een eis die BBB zélf stelt. Later is de politieke top, onder wie aanvoerder Van der Plas, het land doorgereisd om zelf poolshoogte te nemen en gesprekken te voeren met de aspiranten.

Tijdens dat hele proces zijn kandidaten afgevallen – of zoals dat in de beweging wordt genoemd: uitgefilterd. Bijvoorbeeld omdat ze ‘idioot gedrag’ vertoonden, zegt Vermeer. “Dingen op sociale media zetten die tegen het partijbeleid ingaan, onfatsoenlijke uitlatingen. We hebben iemand gehad die op een bijeenkomst dingen zei die antisemitisch uitgelegd kunnen worden. Ik zal niet beweren dat het zijn intentie was, maar voor ons is dat echt een no-goarea.”

Ook een aantal ‘partijhoppers’ en mensen die uiteindelijk ‘toch niet bij BBB pasten’ zijn vroegtijdig afgehaakt, vertelt Vermeer. Sinds de start hebben kandidaten en betrokkenen in elke provincie intensief contact met elkaar – dat betekent in de politieke werkelijkheid vooral veel onbetaalde brainstormsessies, vergaderingen en teambuilding. Als rayonhoofden of de landelijke leiding vermoedden dat een kandidaat het werk niet aankon of alleen voor eigen succes bij de partij zat, werd die laag op de lijst geplaatst. “Dan zie je gelijk wie het team trouw blijft, en wie niet.”

Succes verzekerd? Nee, erkent Vermeer. Hij is ‘totaal niet bang’, maar erkent ook: je moet niet naïef zijn. “We weten dat er dingen zullen gebeuren. We weten alleen niet waar, wanneer en met wie. Maar we vertrouwen erop dat we snel optreden als er inderdaad iets fout gaat.”

3. Met BBB valt niet te besturen

De opmars van BBB in de peilingen is niet het gevolg van oeverloze nuance, een aanhoudend enerzijds-anderzijds en jarenlange compromisbereidheid. Juist het verzet tegen landelijk beleid, voornamelijk rond landbouw, heeft Van der Plas’ populariteit een boost gegeven. Met één Kamerzetel is dat een begrijpelijke luxe – de partij is niet nodig voor meerderheden en kan ongeremd haar boodschap verkondigen. Maar na de komende Statenverkiezingen kunnen BBB-zetels opeens wél een doorslaggevende rol spelen. Kun je met zo’n partij samenwerken?

“We zijn niet van de tegenpartij”, zegt Van der Plas. Als het aan haar ligt, gaan BBB’ers straks gewoon onderhandelen voor provinciale coalities. Afgelopen tijd hebben BBB-kandidaten speciale workshops gekregen om hen daarop voor te bereiden.

Volgens Carla Evers, lijsttrekker van BBB Overijssel, is haar partij er ‘helemaal klaar voor’ om plaats te nemen in provinciale colleges. “We hebben het nog nooit gedaan, dus we denken dat we het wel kunnen”, zei ze recent in gesprek met RTV Oost, verwijzend naar de uitspraak van Pippi Langkous. “Als BBB hebben we de wijsheid niet alléén in pacht, we willen samen met andere partijen de weg bepalen. Ik heb allemaal redelijke mensen op alle lijsten zien staan, dus ik denk dat we eruit gaan komen.”

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want ook ‘allemaal redelijke mensen’ kunnen inhoudelijk flink van mening verschillen – misschien wel te veel om te overbruggen. De provincies moeten straks bijvoorbeeld, als het aan het kabinet ligt, asielzoekers gelijkmatig verdelen over gemeenten. BBB keerde zich fel tegen de veelbesproken asielspreidingswet die dat mogelijk maakt.

Nog belangrijker: provincies spelen een belangrijke rol in het stikstofdossier. Zij gaan over vergunningen voor uitstoot, bepalen waar gebouwd mag worden, waken over natuurkwaliteit en moeten samen met boeren uiterlijk juli een plan opstellen om aan de landelijke stikstofeisen te voldoen.

Juist tegen dat landelijke beleid voert BBB al sinds haar ontstaan campagne. Caroline van der Plas heeft voor aankomende verkiezingen vast twee breekpunten geformuleerd: boeren mogen niet onteigend worden, en de stikstofdeadline mag niet naar 2030 worden gehaald. Die eerste maatregel sluit het kabinet niet uit, voor het vervroegen van de deadline is zelfs al een wet gemaakt. Provincies waar BBB straks de scepter zwaait, dreigen zodoende af te koersen op frontale botsingen met het Rijk – als beiden tenminste voet bij stuk houden.

Lees ook:

FvD blijft de partij met de meeste leden, BBB groeit snel

Forum voor Democratie blijft met afstand de politieke partij met de meeste leden. De BoerBurgerBeweging zag haar ledenaantal in een jaar tijd verviervoudigen en telt nu bijna 11.000 leden.