Er kan niet op ze gestemd worden op 15 maart. Toch draait de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen óók volop om de lijsttrekkers van de Eerste Kamer. Mei Li Vos (PvdA) en Annabel Nanninga (JA21) willen straks beiden het kabinetsbeleid bijbuigen. De één naar links, de ander over rechts.
Het gesprek tussen Mei Li Vos (PvdA) en Annabel Nanninga (JA21) is al even gaande, als Nanninga tegen Vos zegt dat er een gerucht de ronde doet. “Ik heb gehoord dat GroenLinks-lijsttrekker Paul Rosenmöller na de verkiezingen voorzitter van de Eerste Kamer wil worden, en dat jij dan fractieleider wordt”.
Vos, Eerste Kamerlid voor de PvdA in de Eerste Kamer, reageert onmiddellijk. Ze kent dat gerucht, zegt ze. Het gonst al rond sinds de twee linkse partijen hun verkiezingscampagne aftrapten.
In het gebouw van de Eerste Kamer zitten de twee senatoren tegenover elkaar voor een vraaggesprek. Vos trekt de kieslijst bij de PvdA, Nanninga is de lijsttrekker bij JA21. Haar vraag over de voorzittershamer toont aan hoe de dynamiek is veranderd rond PvdA en GroenLinks. De linkse partijen gaan na de verkiezingen één fractie vormen en willen de grootste worden in de senaat. En een partij met zulke ambities, denkt óók na of ze de voorzitter wil leveren. Nanninga: “Dan moet je iemand naar voren schuiven.”
Vos: “We denken over van alles na. Ik ken Paul best goed, hij mij ook. Maar de Kamer voorzitten is not our hobby.”
Lachend zegt Nanninga: “Oké, dan doe ik het wel.”
Vos plaagt terug: “Wat goed dat je dat corvee op je neemt. Ik vind jou ook altijd zo rustig, met zoveel geduld.”
De aanleiding voor het gesprek is hoe de linkse en rechtse oppositie bij de verkiezingen in de schijnwerpers staan. Via de provincies wordt ook een nieuwe Eerste Kamer gekozen. Dat geeft de oppositie invloed en kansen om kabinetsbeleid bij te buigen. De verwachting is dat de coalitie van Rutte-IV geen meerderheid haalt in de Eerste Kamer. Het kabinet zal genoodzaakt zijn meer te luisteren naar wensen van de oppositie, zo houden links en rechts hun kiezers al voor. Maar welke kant buigt Rutte op?
Jullie beloven beiden aan kiezers dat jullie het kabinet kunnen bijsturen. Hoe?
Nanninga: “Wij gaan bijbuigen naar rechts door de VVD maar eens een beetje te gaan helpen. Ze hebben mooie dingen in hun programma, maar het lukt ze niet om het uit te voeren. Nederland stemt over het algemeen iets rechts van het midden, maar het krijgt vervolgens altijd links beleid. Daarvoor mijn complimenten aan Mei Li. Links is vrij succesvol. Zij krijgen iedere keer Rutte in hun bootje. Hij wil blijven besturen en geeft alles weg aan Sigrid Kaag van D66 en links. Wij bieden hem een alternatief. Bijbuigen kan overigens ook als rechts en links samenwerken. JA21 heeft samen met PvdA en GroenLinks via de Eerste Kamer af en toe de coalitie flink kunnen terugfluiten in een rechtslinkse tangbeweging. Wat ook fijn is.”
Vos: “Zeker. Dat ging over bezuinigingen op de AOW en de jeugdzorg, waar wij het met JA21 over eens waren. Maar ik ben ook trots op de zaken die wij als linkse partijen zelf naar links hebben kunnen bijbuigen. Het kabinet heeft al geregeld rekening moeten houden met wat wij sociaal en groen vinden. Het mooiste voorbeeld van hoe je kunt bijsturen was het energieplafond. Al direct na de inval in Oekraïne waren wij bezig met hoe je kunt zorgen dat gewone huishoudens hun energierekening kunnen blijven betalen. In mei deden we dat concrete voorstel al. Maar waarom moest het wachten tot Prinsjesdag? Dat was vervelend. Wij kregen wel de credits van het kabinet. ”
Volgens premier Mark Rutte leest JA21 in onderhandelingen ‘vooral het eigen programma voor’. Hij verwacht niets van samenwerken met rechts.
Nanninga: “Dat vond ik zo’n schitterende opmerking! Het zegt alles over de VVD. Dat zij ervan achteroverslaan dat een partij die met ze komt praten haar eigen beloftes aan de kiezer als leidraad neemt. Ja, Rutte suggereert natuurlijk dat wij geen compromissen kunnen sluiten. Maar dat is onzin. We hebben veel concrete voorstellen. In de Tweede Kamer, daar agenderen we dingen.”
De campagne gaat dit jaar sterk over de strijd tussen links en rechts. Worden die verschillen niet te veel opgeblazen?
Vos: “Nou, er zijn best wat verschillen hoor.”
Nanninga: “Dat is wat Mark Rutte heel bewust entameert. Hij heeft er baat bij om zich af te zetten van PvdA en GroenLinks, nu die samen gaan opereren.”
Mei Li Vos houdt trots haar iPad omhoog met daarop een ‘Linkse Wolk’-sticker.
Nanninga: “Maar het is gewoon een electoraal trucje waarvan ik denk: nu zullen de kiezers op rechts toch weleens doorhebben dat hij een soort vijandbeeld creëert.” Wijzend naar Vos: “Kijk, wij denken natuurlijk heel anders over fundamentele dingen, maar ik voel geen strijd of vijandschap.”
Vos: “Dat sowieso niet, maar we kijken op een heel andere manier naar wonen, inkomens, minimumloon, belastingheffing. De coalitie is een samenspel van verschillende kleuren. En wij proberen het op die onderwerpen naar links te trekken.”
Nanninga: “Ik voel ook niet heel erg de neiging om me tegen jou af te zetten, want ik geloof niet dat veel kiezers voor hun stem twijfelen tussen PvdA en JA21?”
Vos: “Als ik naar JA21 kijk, dan zie ik gewoon een heel rechtse partij. En dan hoop ik dat zij niet groot worden. Dan maak ik me wel zorgen over de inkomensbelasting, stikstof en de natuur. Dat maakt het belang van veel linkse stemmen heel groot.”
Nanninga: “De PvdA gaat de pensioenwet goedkeuren en ze waren voor het Ceta-handelsverdrag, en de immigratie is een ramp voor dit land. Daar maak ik me heel erg zorgen om. Dat kunnen we materieel en ruimtelijk niet aan. Cultureel is het een ramp.”
De Eerste Kamer wacht een politieke strijd over de stikstofwet
Het gesprek komt op de asielopvang en de stikstofcrisis, onderwerpen die een hoofdrol spelen bij de Provinciale Statenverkiezingen. De nieuwe provinciebesturen moeten straks de stikstofplannen van het kabinet uitvoeren en asielopvang mede regelen. Het wordt de vraag of JA21 in een provinciale coalitie stapt of voor oppositie kiest. In de Eerste Kamer wacht bovendien een politieke strijd over de stikstofwet en de spreidingswet van het kabinet, die nog aan het parlement moeten worden voorgelegd.
Nanninga: “Ik zie al wat er met asiel gaat gebeuren: de ‘dwangwet’ - ja zo noem ik dat - voor de spreiding van asielzoekers gaat gewoon aangenomen worden in de Eerste Kamer. Met hulp van links. Mijn partij vindt dit hét grote thema. Voor de rechtse kiezers zijn immigratie en asiel het belangrijkste onderwerp. De grap is dat het van de VVD geen thema mag zijn bij deze verkiezingen. Het zwijgen daarover is een kongsi van de coalitie. De Tweede Kamer moet er natuurlijk nog over beslissen, maar het liefst hebben wij die dwangwet van tafel. Als dat niet lukt moet je soms genoegen kunnen nemen dat je de scherpe randjes eraf krijgt. Maar het streven zal zijn het hele kreng er natuurlijk niet door te krijgen.”
Vos: “Het thema van deze verkiezingen is volgens mij toch echt anders: meer betaalbare woningen. Dát is voor de meeste Nederlanders het grootste punt. Die asielstop van jullie als antwoord op de opvangcrisis in Ter Apel... Er is ook nog zoiets als moraal en medemenselijkheid. Er zijn honderd miljoen mensen op de vlucht voor oorlog. Een heel klein percentage daarvan komt in Nederland terecht, in Libanon bestaat de helft van de bevolking uit vluchtelingen. Vind jij echt dat wij kunnen zeggen: Nederland heeft zijn taks bereikt?”
Nanninga: “Dat is allemaal verschrikkelijk zielig. Maar er zijn in deze wereld misschien zeshonderd miljoen mensen voor wie dat geldt. Wil je die allemaal hier hebben? We hebben echt geen ruimte om al die statushouders een woning aan te bieden. We kunnen met tranen in de ogen het leed van de wereld op onze schouders nemen, maar mijn mandaat als JA-21 lijsttrekker is niet de Eritrese kiezer of de Syrische kiezer, dat is de Nederlandse kiezer, die geen huis heeft. Nederland is als een klein vlotje dat na een schipbreuk op zee wel honderd mensen tegelijk wil redden. Dan slaat het vlotje om en verzuipen we allemaal.”
Vos: “Waar moet ik beginnen. Dit is zó overtrokken. De problemen die Nederland heeft met het tekort aan woningen zijn niet veroorzaakt door de statushouders, maar door een kabinet dat opvanglocaties sluit en besluiten vooruitschuift. Het aantal mensen dat hier komt en mag blijven is prima behapbaar. Asielzoekers opvangen is een morele taak.”
Nanninga: “Daar ben ik het gewoon niet mee eens. We gaan hier niet uitkomen. Dat is nou precies het verschil tussen ons en links. Daar moeten ze altijd maar weer mondiaal denken.”
Vos: “Ik schakel even door naar het debat over stikstof. 50 procent van het land is in Nederland in gebruik voor de productie van voer voor beesten die wij exporteren. Als je iets minder grootschalige veeteelt zou hebben en meer circulaire landbouw, hoeven boeren niet verplicht te stoppen. Dan heb je meteen ook ruimte voor nieuwe woningbouw.”
Nanninga: “Dus jij zegt: boeren moeten eruit ten gunste van vluchtelingen. Dat is precies het verhaal van de complotwappies. Ik weet niet wat ik hoor. Dat bevestig je gewoon!”
Vos: “Nee. Het enige waar ik op wijs is die idiote grootschalige agrarische vee-export. Op dat punt ben ík nou eens nationalistisch. Laten we produceren voor de Nederlandse voedselbehoefte. En ja, dan is er tegelijk ook meer mogelijk voor woningbouw.”
Nanninga: “Hier is letterlijk de PvdA die voorstelt: minder agrarische industrie, want we zoeken ruimte voor asielzoekers. De wachtlijsten voor de woningen zijn er omdat statushouders voor gaan”
Vos: “Nee! Dat is dus niet wat ik zeg, hè. En sowieso: wij bouwen voor alle Nederlanders.”
Links werkt al samen, gaat rechts ook samenwerken: JA21 met BBB?
Nanninga: “We hebben een gezamenlijk stikstofplan. Maar zo vergaand samen optrekken als links, zie ik niet gebeuren. BBB stemt vaak met de coalitie mee. Op asiel zwalkt die partij een beetje. We zitten in elkaars bloedgroep, maar zijn genetisch niet genoeg één op dit moment.”
Over het klimaatprobleem, kunnen links en rechts het daar wel over eens worden? De nieuwe Eerste Kamer moet veel wetgeving goedkeuren.
Nanninga: “Over het klimaatprobleem zijn we het volgens mij best eens. JA21 zit niet in de hoek dat de mens niets te maken heeft met de opwarming van de aarde. Ook toen ik nog senator was voor Forum voor Democratie heb ik dat altijd uitgedragen. De klimaatdoelen van het kabinet? Als het kan om die te halen, schitterend. Maar wij zitten er wel anders in dan links. Meer de nadruk op leefbaarheid, welvaart en comfort. Als je als de sodemieter kerncentrales gaat bouwen, zijn die afschuwelijk lelijke windturbines en zonneweides niet nodig. Dat is financieel veel slimmer, meer bang for your buck, waar voor je geld.”
Vos: “Nu ben ik toch benieuwd. Het moet groener én socialer in Nederland, ook in klimaatbeleid. JA21 is vanwege het klimaat ook voor doorgaan met gaswinning in Groningen. Daar begrijp ik niets van. Gaan jullie dat de Groningers vragen? Na al die trauma’s?”
Nanninga: “Je moet de Groningers natuurlijk polsen. Maar wij willen een landelijk referendum over doorgaan met gas pompen. Het is het gas van alle Nederlandse huishoudens. Wij vinden dat de gaswinning moet doorgaan. Je moet de Groningers wel goed compenseren. Tijdelijk gas blijven winnen en zo snel mogelijk kerncentrale openen.”
Vos: “Het is duidelijk. Naar de Groningers wordt niet geluisterd. Jullie gaan er gewoon overheen.”
Nanninga: “Met zonnepaneeltjes ga je het niet halen. Wij zijn tenminste eerlijk.”
Waar links en rechts het ook over eens zijn: de aankomende verkiezingen zijn, in de woorden van Nanninga óók een ‘functioneringsgesprek’ voor de coalitie.
Nanninga: “Dat wij in de Eerste Kamer de zetels opnieuw gaan verdelen, kan de opkomst verhogen als mensen echt het gevoel hebben dat iets op het spel staat.” Tegen Vos: “Daar spelen jullie ook duidelijk op in met die fusie.”
Vos: “Het is nog geen fusie. Wij gaan de fracties samenvoegen. Wij werken samen, in plaats van altijd maar opsplitsen.”
Vier jaar in de Eerste Kamer
Mei Li Vos (52) en Annabel Nanninga (45) kwamen allebei vier jaar geleden in de Eerste Kamer. PvdA’er Vos na een lange politieke carrière, waarin ze eerder Tweede Kamerlid was. Nanninga als nieuwkomer voor Forum voor Democratie, dat in 2019 in één klap als grootste partij de Eerste Kamer in kwam. Een jaar later splitste ze zich af, omdat zij vond dat de partijleiding onvoldoende optrad tegen racistische en antisemitische uitingen binnen de partij. Zij is één de oprichters van JA21.
Lees ook:
Opnieuw stopte groot deel van de provinciale politici nog voor de verkiezingen
In maart kiest Nederland weer nieuwe provinciale volksvertegenwoordigers. Van de Statenleden en gedeputeerden die in 2019 aantraden stopte een groot deel opnieuw voortijdig.
