De aanpak van laaggeletterdheid moet een plek krijgen in een nieuw regeerakkoord, meent Steffart Buijs, directeur van een adviesbureau voor communicatie over maatschappelijke vraagstukken.
Zo’n 2,5 miljoen Nederlanders hebben moeite met lezen en schrijven. Deze mensen missen informatie die vanzelfsprekend is voor mensen die wél taalvaardig zijn. Denk aan bijwerkingen over medicijnen, informatie over een gezonde leefstijl, over energiebesparing of over het aanvragen van een betalingsregeling.
Wie niet goed kan lezen en schrijven, wordt uitgesloten in plaats van ingesloten. Die kloof moet worden gedicht. In de afgelopen jaren was het vooral de rijksoverheid die goede stappen zette op het gebied van laaggeletterdheid. Bijvoorbeeld door teksten voor burgers te vereenvoudigen. Maar we zijn er nog lang niet. Veel bedrijven, gemeenten, waterschappen en verzekeraars moeten de omslag nog maken. Om te voorkomen dat de aanpak van laaggeletterdheid naar de achtergrond verdwijnt, is het nodig om de aanpak van laaggeletterdheid op te nemen in een nieuw regeerakkoord, met drie speerpunten.
Overheid: geef het goede voorbeeld
Ten eerste moet er een extra stok achter de deur komen voor bedrijven die diensten leveren met een publiek nut. Zij moeten laaggeletterdheid met prioriteit aanpakken. “De RET vindt het belangrijk dat mensen met een verstandelijke beperking die onzichtbare belemmeringen ervaren, ook zelfstandig kunnen reizen met het openbaar vervoer en werkt hiervoor samen met MEE op Weg.” Wie moeite heeft met lezen en schrijven, begrijpt hier niets van. Maar niet alleen dit vervoerbedrijf kan beter rekening houden met laaggeletterden. Het geldt bijvoorbeeld ook voor energiebedrijven, verzekeraars, banken en pensioenfondsen. Niemand kan om dit soort organisaties heen. Daarom moet voor hen de wettelijke plicht komen om duidelijk en toegankelijk te communiceren.
Ook moet de overheid zelf het goede voorbeeld geven. Zo heeft de overheid zichzelf allerlei normen opgelegd op het gebied van begrijpelijkheid en toegankelijkheid, zoals schrijven op taalniveau B1. Dat laat zich goed vergelijken met het taalniveau van de eindexamenteksten Engels voor vmbo en havo voor het Nederlandse taalgebied. De meeste gemeenten krijgen het echter niet voor elkaar om hun teksten op dat niveau aan te bieden. “De gemeente vraagt u in een verklaring aan te geven of u Nederlandstalig onderwijs heeft gevolgd of een inburgeringsdiploma heeft.” Deze tekst van de gemeente Den Haag staat niet op zichzelf, maar staat op tal van gemeentelijke websites. Voor veel laaggeletterden is dit echter abracadabra. Er is geen enkel excuus om teksten zo ingewikkeld te maken. Overheid: geef het goede voorbeeld, houd je aan je eigen regels en schrijf begrijpelijk en toegankelijk.
Ten derde moeten er structurele oplossingen komen. Denk aan een nationaal aanvalsplan om lezen en schrijven in het onderwijs te verbeteren. Op alle onderwijsniveaus. De Onderwijsinspectie meldde onlangs dat een kwart van de vijftienjarigen niet kan lezen op basisniveau – cijfers vóór corona. Hoe corona doorwerkt op geletterdheid weten we nog niet. Maar de voortekenen zijn niet goed. Gemiddeld gezien scoorden kinderen in 2021 aanzienlijk lager op hun eindtoets voor de basisschool dan vorig jaar. Wie vroeger een vmbo-havo-advies kreeg, mag het dit jaar met dezelfde score bij havo-vwo proberen.
Een kans die verzilverd kan worden
De gevolgen van laaggeletterdheid zijn groot. Het heeft enorme gevolgen voor de mensen die ermee te kampen hebben, maar ook voor de samenleving als geheel. Zo zijn er veel vaker gezondheidsklachten en financiële problemen bij mensen die niet goed kunnen lezen en schrijven.
Adviesbureau PwC rekende uit dat laaggeletterdheid de samenleving jaarlijks ruim een kwart miljard euro kost aan extra gezondheidszorg. En de Belastingdienst mist 80 miljoen euro per jaar aan inkomsten door de lagere verdiensten van laaggeletterden. Bekijk de aanpak van laaggeletterdheid niet als kostenpost, maar als een kans die verzilverd kan worden. Zet de aanpak van laaggeletterdheid daarom in een nieuw regeerakkoord.
Lees ook:
Vaccinatiecampagne met prikbussen komt hortend en stotend op gang
Regionale GGD’en zijn blij met de inzet van mobiele prikbussen, die vaccintwijfelaars en ook laaggeletterden over de streep moeten trekken. Maar de campagne heeft niet overal evenveel succes.
Ontlezing? Jongeren communiceren juist efficiënter
Jongeren hebben allang ontdekt dat communiceren via korte filmpjes of een spraak-naar-tekst converter veel efficiënter verloopt en verzaken daarom logischerwijs hun lees- en schrijfvaardigheden, stelt student economie en filosofie Iwan Raats.
