Haast dreigt het democratische fundament onder de energietransitie weg te slaan, menen Anita Keita en Annerike Hekman van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners.
Haast is de moeder van mislukking, volgens de Griekse historicus Herodotus. Haast dreigt nu het democratische fundament onder de energietransitie weg te slaan. De overheid wil meters maken, maar daardoor worden de kracht, continuïteit en ervaring van lokale initiatieven over het hoofd gezien. Waardevolle netwerken verdwijnen en maken plaats voor commercieel gemotiveerd tijdelijk engagement en one-size-fits-all-oplossingen.
De enorme stijging van gasprijzen en de noodzaak om te stoppen met gaswinning in Groningen heeft de energietransitie in een stroomversnelling gebracht. Omdat we hebben geleerd dat een beetje ondersteuning en collectieve actie meer huishoudens helpen, wordt in rap tempo hulp georganiseerd. Er worden energiecoaches opgeleid, fixbrigades opgetuigd en energieboxen ingeslagen.
Geweldig, maar er is een keerzijde. Energiebesparingshulp wordt een echte markt. Door het geld dat Rijk en gemeenten beschikbaar stellen is er ook interesse bij commerciële partijen. Op het eerste oog is daar niets mis mee. Overheden kunnen niet alles zelf gaan doen. Maar het wordt een ander verhaal als daarmee lokale initiatieven en organisaties die al jarenlang actief zijn in hun omgeving worden overgeslagen, of door aanbestedingsregels van het speelveld worden geduwd.
Aanbestedingsregels
Neem het Rotterdams Milieucentrum. In twaalf jaar leidde deze organisatie meer dan 800 milieucoaches op, mensen die vooral in wijken wonen die door de overheid als lastig bereikbaar worden gezien. Nu komt er een einde aan de cursussen en voorlichtingen, omdat ze sinds kort een opdracht krijgen van de gemeente en dus te maken krijgen met aanbestedingsregels.
Een ander voorbeeld is de DeBlauweWijkEconomie in Arnhem. Deze bewonersorganisatie heeft onder meer het BuurtKlusBedrijf opgezet en creëert daarmee echte banen voor de buurt. Belangrijke bijvangst is dat het sociale netwerk in de wijk verstevigt. Maar door regelgeving en ingesleten patronen is vanuit partnerschap samenwerken met de gemeente een uitdaging geworden.
En in Amsterdam werd deze winter in een razend tempo een aanbesteding in gang gezet met grote percelen, zonder te kijken naar de energiecoöperaties en vele lokale initiatieven die dit al jaren doen. Volgens Weesp Duurzaam was zo’n 9,8 miljoen beschikbaar voor 24.000 huizen. Een voor bewonersinitiatieven astronomisch bedrag.
Lekker efficiënt, zou je zeggen. Schijnbare garantie dat de prijs-kwaliteit verhouding op orde is. Overzichtelijke aansturing.
Wat als de pot met geld leeg is?
Maar wat gebeurt er als de pot met geld leeg is? Trekt de karavaan van nieuwe bedrijven en organisaties dan weer verder? De korte klap is dan misschien gemaakt, maar we weten dat nog veel moet gebeuren om alle huizen op een andere manier te verwarmen dan met aardgas. Wie gaat dat doen en met welke kennis van de wijk en bewoners?
Lokale initiatieven kennen de wijk, weten welke kansen er zijn en hoe ze kunnen inspelen op wat bewoners wensen en verwachten. Ze hebben voelsprieten in de gemeenschap. Niet voor niets pleit het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving voor een grotere rol voor bewonersinitiatieven. Juist doordat ze lokaal geworteld zijn, meervoudige doelstellingen nastreven en langdurig betrokken en verbonden zijn. Een aanbesteding sluit hier totaal niet aan. Hen passeren en daarmee ook hun voortbestaan op het spel zetten is het domste wat je kunt doen.
Daarom moeten we, voordat we een beroep doen op marktpartijen, eerst kijken naar wat de gemeenschap zelf kan. Dat is precies wat een overheid ook verplicht is om te doen als een goede marktmeester. Verdringing van lokaal initiatief past niet bij het beginsel van behoorlijk bestuur.
Het is dus dringend tijd voor een pittig gesprek op de gemeentehuizen van Nederland. Haast mag nooit een excuus zijn voor onzorgvuldig handelen van een overheid.
Anita Keita en Annerike Hekman voorzitter en projectleider energietransitie bij het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners
Lees ook:
Wie moet het initiatief nemen voor groene energie? Burgers en ambtenaren wijzen naar elkaar
Wie het voortouw voor een plaatselijk zonneveld of windproject moeten nemen, is onduidelijk. Burgers en gemeenteambtenaren zien veel hindernissen op weg naar echte actie.
Burgers zetten amper nog nieuwe duurzame energieprojecten op
De groei van het aantal duurzame energiecoöperaties van burgers valt stil. Dat klinkt zorgelijk, maar de verklaring stemt juist vrolijk. Er bestaan al zoveel zon- en windprojecten van burgers, dat nieuwe deelnemers makkelijk kunnen aanhaken.
