Zet de energiemarkt ook open voor kleine spelers

In de nabije toekomst worden we voor onze energie steeds afhankelijker van elektriciteit. Zonnecellen en windturbines zullen daarin de hoofdrol spelen, want transport, industrie en verwarming moeten fossielvrij zijn. Maar deze snelle transitie vergt een dramatische toename van het gebruik van metalen. En omdat de wind soms niet waait en de zon niet altijd schijnt, moet er ook reservecapaciteit zijn, zoals in batterijen, opgepompt water en in opgeslagen waterstof. Daarvoor zijn vele metalen nodig van ijzer, aluminium en koper tot lithium, kobalt en neodymium.

De start van nieuwe mijnen kan echter decennia vergen. Materiaalschaarste is daarom één van de belangrijkere, maar vaak vergeten beperkende factoren voor de snelheid van de energietransitie.

Schaarste verminderen

Er zijn twee methoden om die schaarste te verminderen. De eerste is technologische ontwikkeling. Efficiënter werken en energiebesparing verminderen de behoefte aan metalen. De tweede is inzetten op circulaire economie. Maar pas over decennia is daar winst te boeken. Het recyclen van zonnecellen, die 25 jaar meegaan, zet dan pas zoden aan de dijk. De levensduur van batterijen is korter, ook daar duurt het decennia voordat hergebruik een substantiële bijdrage kan leveren.

Er is een derde methode die vrijwel geen aandacht krijgt: ontwikkel de elektriciteitsmarkt op de juiste manier. Twee voorbeelden: In Spanje leveren identieke zonnecellen twee keer zoveel elektriciteit op als in Nederland. De Spaanse kosten dus de helft per kWh van de Nederlandse en ook de helft aan materialen. Bovendien schijnt de zon in Spanje langer en betrouwbaarder. Dat vergt weer minder materialen voor de opslag die nodig is om de variabiliteit in productie te compenseren.

TenneT, eigenaar van het hoogspanningsnet in Nederland, heeft een superhoogspanningslijn naar Noorwegen aangelegd, zodat grote producenten gebruik kunnen maken van tijdelijke elektriciteitsopslag in een Noors stuwmeer. Waarom geen superhoogspanningsleidingen naar Spanje?

Elektrische auto als opslag

Het tweede voorbeeld. De batterijen van elektrische auto’s kunnen in de toekomst de dag- en nachtschommelingen van zonnestroom volledig opvangen, en zo besparen op andere opslagsystemen. Maar eigenaren doen daar alleen aan mee als de elektriciteit bij aankoop goedkoper is dan bij de latere teruglevering. De dure regeling voor teruglevering in Nederland gaat vervallen. Dan is teruglevering niet meer rendabel.

Alle verschillende vormen van productie en elektriciteitsopslag zouden volgens hetzelfde marktmechanisme beloond moeten worden. Dan kunnen overschotgebieden aan tekortgebieden leveren, met minder investeringen. Dat vergt minder schaarse materialen en is goedkoper.

Nu kunnen kleine spelers, zoals de eigenaren van elektrische auto’s, niet op het hoogspannings-transmissienetwerk, mede doordat de EU monopolievorming op deze markt wil voorkomen. Grootschalige producenten mogen geen eigenaar zijn van hoogspanningstransmissienetwerken, en eigenaren van deze netwerken mogen geen laagspanningsdistributienetwerken bezitten.

Een gelijke prijs voor iedereen

Internationaal transport, het goedkoopst met superhoogspanning, is nu in handen van de deels particuliere eigenaren van de samenwerkende transmissienetwerken. Kleinschalige productienetwerken, zoals de Spaanse zonnepanelen en batterijen van elektrische auto’s, blijven buiten beeld.

Om transport van decentrale productie mogelijk te maken moet de energiemarkt veranderen. Noodzakelijk is dat kleine producenten onder dezelfde voorwaarden als de grote producenten de (inter)nationale markt op kunnen. Er ontstaat dan een gelijke prijs voor iedereen. Als ergens de zon schijnt en de wind waait, wordt water opgepompt en batterijen gevuld, en zal er elektriciteit naar andere gebieden stromen.

Zo’n open elektriciteitsmarkt is op korte termijn te realiseren. Infrastructuur voor lange-afstandstransport, het supergrid, vergt meer tijd, maar er is al een begin. Samen kunnen zij de kosten van energiegebruik substantieel verminderen, met minder schaarse materialen.

Lees ook:

Biomassa mag blijven, en onder zonnepanelen moet geboerd kunnen worden. Hoe Rutte IV de energiemarkt wil veranderen

Rutte IV wil zich profileren als klimaatkampioen. Opvallend: het kabinet wil een schonere energiemix bereiken door beperkende maatregelen, voor zonnevelden en biomassahout.

De thuisbatterij staat voor de deur

Het gaat hard met de ontwikkeling van grote batterijen, en niet alleen voor elektrische auto’s. In diverse landen kun je er thuis al geld mee verdienen. En in Nederland is het al slim in onder meer flatgebouwen.