Ze doen aan yoga en meditatie, halen geen coronaprik en stemmen op populisten. Roxane van Iperen noemt dit nieuwe fenomeen van ‘wellnessrechts’ een egoïstische, verrechtsende middenklasse. Maar spiritualiteit heeft niets met egoïsme te maken, betoogt Jolanda Breur.
Naast ‘spiritueel narcisme’ hebben we nu ook ‘wellnessrechts’. Auteur Roxane van Iperen gebruikt die term voor beoefenaars van onder meer yoga en meditatie die vooral met zichzelf bezig zouden zijn, geen coronaprik hebben gehaald en op populisten stemden. In haar onlangs verschenen essay Eigen welzijn eerst rekent zij zulke mensen tot een egoïstische, verrechtsende middenklasse.
Van Iperen put met haar kenschets uit een traditie. Je hoort de kritiek nog wel in christelijke kringen: van navelstaren op een meditatiekussen krijgen we geen betere wereld. Maar krijg je die überhaupt zonder ‘eigen welzijn eerst’?
Het ‘navelstaren’ dat zoveel kritiek krijgt, stelt inderdaad het eigen lichaam centraal. Zonder zintuigen heb je immers geen ervaring, ook niet van welzijn. Maar dit welzijn is wel onlosmakelijk verbonden met de omgeving. Als je werkplek of relatie ongezond zijn, merk je dat. En die interactie roept voortdurend vragen op over je eigen handelen. De antwoorden verken je door onder meer mindfulness, religieus contempleren, sporten of tarotkaarten trekken. Zo kom je mogelijk tot andere keuzes.
Spiritualiteit gaat nooit alleen over jezelf
Spiritualiteit draait om goed leven, maar gaat nooit alleen over jezelf. De link met egoïsme is daarom vergezocht. Er lijkt eerder sprake van een oud ongemak met het eigen lichaam. Want dat lijf ligt moeilijk in een cultuur waar het vlees lang zondig was.
Het dominante protestantisme stond in het teken van het woord, een denken en spreken over een God die je niet kunt waarnemen. Het lichaam was een tijdelijk omhulsel voor de eeuwige ziel, het verlokte tot ongewenste uitspattingen. Met de zegetocht van de rede in de Verlichting verdween het lichaam met zijn irrationele neigingen in de coulissen.
Stilstaan bij je lichaam en wat je daarmee voelt, ligt nog altijd moeilijk in het nuchtere Nederland. Het lijf wordt weggemoffeld of juist breed uitgevent op tv en sociale media. De omgang ermee is ambivalent. Je draait overuren in SportCity en neemt tien verschillende voedingssupplementen om de vergankelijkheid van het vlees een halt toe te roepen. Om dat lichaam de volgende dag achter een laptop te vergeten, totdat het negen uur later protesteert met rugpijn. Het blijft een vehikel dat je van A naar B brengt en waaraan je kunt sleutelen. Zo werd het lijf klaargestoomd voor de commercie. Je stopt er nog een pilletje in, of checkt je dure smartwatch.
Geen egoïsme, maar maakbaarheidsdenken
Dat aandacht voor het eigen ‘welzijn’ doorslaat, zoals Van Iperen betoogt, is dan ook geen egoïsme, maar maakbaarheidsdenken. Wat kapot is repareer je, snel en efficiënt. Dat lukt niet altijd, zo bleek in de coronapandemie, een crisis rond ieders welzijn. Het besef dat je voor je welzijn afhankelijk bent van anderen verschrompelt als je ze niet vertrouwt.
Het werd een strijd tussen het immuunsysteem en de coronaprik. In dat gebakkelei was weinig ruimte voor twijfel. Emoties als angst en onzekerheid werden weggeredeneerd, abstracte statistieken moesten bezorgde burgers overtuigen van de veiligheid van het vaccin. Populisten speelden handig in op de onvrede daarover.
En inderdaad, die populisten trokken óók yogabeoefenaars. Maar gelukkig bestaat er ook zoiets als wellness-links, mensen die hechten aan inclusiviteit en die duurzaamheid tot levenskunst verheffen. Het gevoel ‘wakker te worden’ en de realiteit helderder te zien dan daarvoor, is niet voorbehouden aan aanhangers van complottheorieën, het leeft ook bij anderen die zich zorgen maken over het welzijn van zichzelf en de wereld.
Mogelijk nog groter dan wellness-links is het wellness-midden, de gematigden die op hun meditatiekussen proberen te ontsnappen aan polariserend activisme ter linker- en rechterzijde en die er heel uiteenlopende ideeën op na houden.
Hoe zinvol is het al deze verschillende mensen één etiket op te plakken? Je kunt wel bezig blijven. Die uren kun je ook aan spiritualiteit besteden.
Lees ook:
Westerse yogi’s op het matje geroepen: zo inclusief is de yogawereld niet
Van slaap- tot knuffel- en lachyoga, het aanbod is schier eindeloos. Maar dat yoga overal is, betekent nog niet dat het er voor iedereen is.
Hoe het Westen aan de haal ging met yoga: ‘Het draait niet om een soepel lichaam’
Yoga is mainstream geworden in het Westen, maar aandacht voor de authentieke betekenis ervan ontbreekt. Nederlandse hindoes maken zich zorgen. ‘Yoga draait niet om een soepel lichaam, maar is onderdeel van een spiritueel pad.’
