We zijn verslaafd aan groei, maar zien dat niet onder ogen

Gegevens van Nasa laten zien dat in de afgelopen drie jaren de hoogste temperaturen ooit zijn gemeten. We hebben nu 1,1 graden temperatuurstijging achter de rug, van de anderhalf tot twee graden die de mensheid zich volgens het klimaatakkoord van Parijs kan veroorloven.

Die oplopende temperatuur gaat niet teruglopen als onze CO2-uitstoot afneemt. De atmosfeer werkt als een CO2-accu; de opslag van CO2 in de atmosfeer maakt de temperatuurstijging onomkeerbaar. Toch gaan we door met gedrag dat onze uitstoot vergroot. Zo berekende Paul Peeters, die in november in Delft promoveerde, dat de wereldbevolking in 2100 negen keer zoveel zal gaan vliegen als nu. Daarmee duwt alleen al ons vlieggedrag ons door de twee graden van Parijs.

De aandelenmarkten weten dit allang. Als we onder die twee graden willen blijven kunnen de oliemaatschappijen 33 procent van hun aardolie en 49 procent van hun gas niet meer oppompen, zo blijkt uit een publicatie van ­Nature. Maar hun beurswaarde blijft ­onverminderd hoog. Die beurswaarde voorspelt dat ze in werkelijkheid alles gaan oppompen, en stimuleert hen om te blijven boren naar meer.

Het is gemakkelijk om de consument de schuld te geven. Die kan toch net zo goed op Texel bivakkeren als op Hawaii? Maar het probleem zit dieper. De klimaatverandering wordt veroorzaakt door het financiële systeem dat we met elkaar hebben gekozen. Paul Peeters’ onderzoek voorspelt groei, en groei is winst. Je zou wel gek zijn om géén olie-aandelen te kopen.

Hang naar meer

Onze hang naar meer staat haaks op het beperken van de opwarming. Sinds de jaren zestig hebben we het bruto binnenlands product (bbp), de optelsom van alle economische activiteit, verheven tot dé maatstaf van vooruitgang. Welvaart gaat voor welzijn. We willen dat het bbp, gecorrigeerd voor inflatie, jaarlijks met 2 procent groeit. Die norm betekent dat we niet zomaar op een stijgende lijn zitten; we zitten op een adembenemende, exponentiële groeicurve. Exponentiële groei betekent simpelweg dat onze consumptie steeds sneller toeneemt. Daardoor moeten onze kinderen 80 procent meer gaan consumeren dan wij. Dat gaat misschien nog. Maar onze kleinkinderen zullen al drie keer meer moeten verteren dan wij. Deze explosieve consumptie jaagt de opwarming aan. Gelukkig omarmt nu ook de politiek de circulaire economie, waarin we grondstoffen steeds weer hergebruiken en kiezen voor hernieuwbare energiebronnen.

Maar het ingetogen karakter van een economie die draait om hergebruik, gaat ten koste van de economische groei. Daarom kan zo’n economie niet doorbreken zolang we ons systeem op exponentiële groei blijven baseren. Onze leiders mogen dan tientallen miljoenen investeren in de transitie naar een circulaire economie, het mandaat van de centrale bank laten ze vooralsnog ongemoeid. Haar opdracht blijft om de groei-economie overeind te houden. Groei is wat de kiezer wil, dus jaagt de Europese Centrale Bank onze economie aan door 1,14 biljoen euro aan schuldpapier op te kopen. Deze overmacht doet de investeringen in een circulaire economie teniet.

Verslaafd aan groei

We zijn verslaafd aan groei, maar zien die verslaving niet onder ogen. Als een KLM-topman stelt dat de omzetgroei ‘juist nu het weer goed gaat’ niet mag worden geremd door het groeiplafond van Schiphol, legt geen journalist of politicus de vinger bij het spanningsveld met Parijs. Groei gaat voor. Deze ondoordachte voorliefde voor groei gaat het klimaat de das om doen. Hebben onze kleinkinderen het straks beter, omdat zij negen keer per jaar naar een exotische bestemming vliegen? Ze hebben meer aan een leefbare planeet.

Een daadwerkelijke transitie naar een circulaire economie zal de exponentiële groei tot ingetogen proporties beteugelen; tot niet meer dan lineaire groei. Door onze politici en bankiers niet meer op groei af te rekenen maar op die transitie, kunnen we onze kleinkinderen iets cadeau geven dat ze niet kunnen kopen: een leefbare planeet.