We mogen de lastige vragen rond euthanasie nooit uit de weg gaan

Tot in het begin van de twintigste eeuw woedde een grote strijd over invoering van het vrouwenkiesrecht, nu kunnen we ons een verkiezing waarbij vrouwen worden uitgesloten niet meer voorstellen. In de jaren zestig begon de strijd om gelijke rechten van homo’s en lesbiennes, nu kunnen mannen en vrouwen in het huwelijk treden met een partner van hetzelfde geslacht. Abortus provocatus was een misdaad, nu is het gelegaliseerd.

Zal het ondenkbare van nu straks algemeen aanvaard worden als het gaat om euthanasie bij wilsonbekwamen?

Naar aanleiding van euthanasie bij een vrouw met de ziekte van Alzheimer spreekt Bert Keizer er zijn zorgen over uit. Het zou ertoe kunnen leiden dat ouders van ernstig lijdende dubbelgehandicapte kinderen met eenzelfde verzoek komen. De suggestie dat dit nooit zal gebeuren, weerspreekt hij met de opmerking dat we dit twintig jaar geleden ook dachten over mensen met dementie.

Nieuwe weg ingeslagen

De angst van Keizer over verschuivende grenzen bij euthanasie is begrijpelijk. Ook bij euthanasie wordt wat eens abnormaal was nu door velen normaal gevonden. Euthanasie bij uitzichtloos lijden van ernstig zieke patiënten is opgerekt tot euthanasie bij een voltooid leven van gezonde mensen.

In de discussies over actieve euthanasie is het recht op zelfbeschikking als constante overeind gebleven. Het biedt een stevig kader dat voorkomt dat anderen over jouw leven kunnen beschikken. Een arts mag geen dodelijke injectie geven als de patiënt in kwestie er zelf niet om vraagt.

Maar met actieve euthanasie bij wilsonbekwame mensen gaan we een nieuwe weg in waarbij de kracht van de zelfbeschikking ten minste wordt afgezwakt, zo niet zal verdwijnen. Ook anderen beschikken over het leven: familieleden en artsen. Als iemand op het moment suprême niet zelf meer om euthanasie kan vragen, gaan anderen dat voor hem of haar doen. De wensen die de patiënt vroeger heeft geuit, moeten zij vertalen naar het hier en nu. Lijdt moeder op dit moment zo ondraaglijk als waarvoor zij vroeger vreesde of is haar gedrag een uiting van haar ziekte? Valt de afhankelijkheid van anderen haar net zo zwaar als waar ze in het verleden bang voor was? Wanneer zou voor haar het ‘juiste’ moment voor euthanasie geweest zijn?

Grenzen verschuiven

Bij het beantwoorden van deze vragen zullen naast rationele ook emotionele overwegingen bij de ‘beslissers’ een rol spelen. Overwegingen die ze misschien niet altijd bewust kunnen herkennen. Hoe is het om je eens zo sterke moeder zo te zien aftakelen? Hoe erg is dat voor jou en hoe erg is het voor haar in het ‘hier en nu’? In hoeverre is haar vermeende lijden jouw lijden? Wat vinden jouw broers en zussen ervan? Hoe sterk laat je je door hen beïnvloeden of hoe sterk beïnvloed jij hen? Wat doet macht met je als je de rol van beslisser krijgt toebedeeld? Welke gebeurtenissen uit het verleden spelen in jouw beslissing mee? Wat doet de cultuur van de zorginstelling, groepsdruk, met de arts in kwestie?

Misschien is het niet eens mogelijk de situatie van je moeder los te zien van je eigen situatie waarin je gezond bent en je, net als je moeder voor haar dementering, er niet aan moet denken afhankelijk te zijn van anderen.

Op deze nieuwe weg zijn we inderdaad maar een stapje verwijderd van het ernstig dubbelgehandicapte kind van Bert Keizer. Met dezelfde complicaties. Net als Keizer maak ik me zorgen. Die kant moeten we niet op. Ook al zullen de grenzen in de toekomst misschien verschuiven, we moeten ze nu niet verleggen zonder te overzien wat de consequenties kunnen zijn.

Lees ook:

Het OM vervolgt voor het eerst een arts voor euthanasie

Voor het eerst gaat het Openbaar Ministerie een arts vervolgen, omdat ze euthanasie heeft verleend aan een dementerende patiënt, die volgens justitie geen euthanasie had moeten krijgen.