Wat heeft het lot na deze ramp in petto voor Erdogan?

Als het de aarde zelf is die toeslaat, met tienduizenden doden als gevolg, zoekt het verdriet een instantie, een macht of een persoon om aan te klagen, tegen te schreeuwen of rust bij te zoeken. De Turkse minister van justitie deed dat door aan te kondigen dat wie ‘nalatig, onverantwoordelijk en schuldig’ is geweest, zal worden vervolgd. Gisteren werd bekend dat 113 arrestatiebevelen zijn uitgevaardigd wegens ondeugdelijke bouwprojecten.

De aarde zelf bleef buitenspel, de aarde is ontoerekeningsvatbaar. Wel spraken veel mensen over Allah, maar ze leken zijn rol zonder protest te aanvaarden. Ik zag op tv een vrouw in het verwoeste Jindiris, een stad in het noordwesten van Syrië, verstoken van enige hulp. “Dit is de woede van God”, zei ze. Ik las over het gebed in een Nederlandse moskee. “Zowel het goede als het kwade komt van God”, zei de imam. “Ja, ook de aardbeving.”

Recep Tayyip Erdogan, de sterke man van Turkije, sprak in het rampgebied over ‘het lot’. Ik weet niet of hij het noodlot bedoelde of de bestemming van ieder mens, maar hij wees naar iets wat buiten zijn macht lag, en daar ging het natuurlijk om. Zo ver mogelijk wegblijven van enige betrokkenheid, terwijl er genoeg Turken zijn die hem scharen in de categorie ‘nalatig, onverantwoordelijk en schuldig’. Daar zijn goede redenen voor.

De macht van Erdogan rust deels op de grote infrastructurele projecten die onder zijn bewind zijn uitgevoerd, inclusief bouwprojecten. Zijn zakelijke bondgenoten hebben er profijt van, burgers zien het als vooruitgang. Maar zorgvuldig gaat het niet. De Nationale Aardbevingsraad is in 2007 opgedoekt, veiligheidsvoorschriften worden op grote schaal ontdoken of gewoon buiten werking gesteld. Daarvoor hanteert de regering een systeem van ontheffingen, dat tot vorige week blijkbaar niet werd ervaren als een schandaal; Erdogan maakte er bij verkiezingen goede sier mee. Hij noemde steden bij naam, precies in wat nu het rampgebied is, en vermeldde trots hoeveel ontheffingen er waren verstrekt: Hatay 205.000, Kahramanmaras 144.556, Malatya 88.507.

De Groningse Turkije-kenner Kaan Özgök, aan wie ik deze voorbeelden ontleen, beschreef op de site van EW-magazine ook wat er gebeurde met de zogeheten ‘aardbevingstaks’, ingesteld na de grote beving van 1999. Met die belasting op allerlei vormen van communicatie zou de veiligheid van de burgers worden opgekrikt, maar Erdogan voegde de opbrengst (inmiddels zo’n 40 miljard euro) toe aan de pot ‘algemene middelen’ en weigert verantwoording af te leggen over de besteding. Özgök: ‘Intussen verstommen op mijn Turkse Twitter-tijdlijn stilaan de noodkreten van slachtoffers, verstuurd met mobiele telefoons vanonder het puin. De meeste batterijen lopen op hun laatste percentages. Zouden deze mensen beseffen dat ze met elk noodbericht 10 procent afdragen aan een falende en zelfverrijkende overheid?’

In mei zijn er verkiezingen, door Erdogan om strategische redenen vervroegd uitgeschreven. Maar nu is er deze ramp, en het is niet ondenkbaar dat het lot een nederlaag in petto heeft voor de despoot. Dat zou mooi zijn, al wordt het verdriet er geen gram minder om.