Voor Israël dreigt het ‘Hongaarse’ autoritaire bestuursmodel, waarbij de meerderheid dicteert

De plannen van de regering-Netanyahu om het rechtsstelsel te ‘hervormen’ beginnen op steeds meer verzet te stuiten. Wekelijks zijn er grote demonstraties tegen de plannen om het hooggerechtshof bij besluiten van het parlement buiten spel te zetten en om regeringscontrole te krijgen over het benoemen van rechters. Inmiddels waarschuwt ook de belangrijkste vriend van Israël, de Verenigde Staten, premier Netanyahu om de plannen niet door te zetten.

De ‘meest rechtse regering ooit’ in Israël, zoals het nieuwste kabinet van Netanyahu wordt genoemd, stevent af op een autoritair bestuursmodel dat vergelijkbaar is met Hongarije en Polen. Ook daar zetten regeringen het mes in de onafhankelijke rechtspraak, om van Rusland en Turkije maar niet te spreken.

Burgerrechten ter discussie

Deze plannen betekenen een aantasting van het democratisch rechtsstelsel in Israël. Daarin is een grote rol weggelegd voor het hooggerechtshof dat aangenomen wetten van het parlement kan toetsen aan ‘basiswetten’. Het hof vormt als het ware een noodrem, omdat Israël geen tweede parlementaire instantie kent om wetten die zijn aangenomen nogmaals tegen het licht te houden, zoals in Nederland de Eerste Kamer, in Groot-Brittannië het Hogerhuis en in de VS de Senaat. Israël heeft geen grondwet, wel een ‘Joodse natiestaat-wet’ die als een soort van grondwet functioneert, daarin zitten dus de eerder genoemde ‘basiswetten’.

Daardoor dreigt in Israël een regeringsvorm waarin de meerderheid regeert en er geen rekening meer wordt gehouden met minderheden. Gevreesd wordt dat burgerrechten in het algemeen maar in het bijzonder voor lhbti+’ers, Arabieren en Palestijnen nog meer ter discussie komen te staan dan nu al het geval is. En dat deze regering vrij baan geeft aan het nu al illegale nederzettingenbeleid in de bezette gebieden.

Gemankeerde staat

Voorstanders van deze regering-Netanyahu wijzen erop dat rechters niet gekozen zijn en dus geen democratische legitimatie hebben. Dit is inmiddels ook in Nederland een regelmatig terugkerend argument van rechts-populistische zijde richting onafhankelijke instanties die de overheid adviseren. Tegenstanders van Netanyahu wijzen erop dat deze rechters in Israël tenminste onafhankelijk zijn en daardoor beter in staat de gevolgen van wetten te beoordelen.

De regering van Netanyahu vindt haar democratische legitimatie in een structurele verschuiving van het electoraat naar de rechterkant van het politieke spectrum, mede als gevolg van de komst van veel immigranten uit de voormalige Sovjetstaten. Ook de dreiging van Palestijnse aanslagen speelt een grote rol. Te hopen valt dat Netanyahu zwicht voor Amerikaanse en binnenlandse druk, anders dreigt Israël helaas een gemankeerde democratische staat te worden, waarbij de meerderheid dicteert.